Шұғылалы білім академигі
Профессор Есет Қаженбайұлының туғанына 90 жыл
Құштарлық, құлшыныс, өмір құпияларын, табиғаттың терең сырларын білмекке ұмтылыс, ерекше табиғи талант, құмарлық, бар болмысымен айнала қоршаған ортаға сыймай, қолдан келместей істі атқарып, бітіріп тастауға деген, бәрін білмек, меңгермекке деген арман адам болмысындағы жай.
Жұмыр жерді түгел көріп өтем деп,
Мен отырмын бір төбені мекендеп...
Түн болсам да көрер едім бір бетін,
Күн болсам да көрер едім бір бетін.
Ал, егер де аспан болсам мына мен:
Бар жағынан бірдей көріп тұрар ем, - деген көрнекті ақын Жұмекен Нәжімеденов. Бұл жырда ақын «бәрін көру», «бәрін білу» әрбір адамның арманы дегенді айтпақшы.
Осындай «бәрін көру», «бәрін білу» арманы бала кезінен Есеттің бойына дарыған, тынышын алған жағдай болса керек. Бала кезінен әр нәрсені көрмекке, білмекке, сырын ашпаққа ұмтылып, құштарлануы – бұл таланттылық. Осындай ұмтылыс бала Есетті ерекше ғажайып күшке ие етті. Жас кезінен осындай дарындылық оны Орал қаласының А.С.Пушкин атындағы институттың география факультетіне түсуіне жол ашқан.
География ... Жер бедері, тауы, теңізі, мұхиты, көкжиектері, өзені, атмосферасы, стратосферасы – жалпы бүкіл планета – Жер Бесігі. Әлем дегенің – күн системасы, Галактика...
Орыс тілін өте жақсы білген, кеше ғана орта мектептен қанаттанып ұшқан шәкіртті география факультетінің орыс бөліміне түсуге ешқандай қиындық келтірген жоқ. Ол институттың осы бөлімінде 4 жыл оқып, бүкіл оқу орнындағы ең үздік шәкірттердің бірі болды. Өзінің орыс тілді курстастарынан асып, «Сталиндік стипендиат» атанды. Ғажап! Ауылдың қарапайым қаршадай сары баласы бүкіл институттың мұғалімдер қауымы мен курстас жолдастарының ең құрметті адамына айналыпты. Қалайша?! Оның мәні мынада. Көреген Жалмұхан қарт ортаншы ұлы Қаженбайдың ұғымталдығын байқап, «бірдеңе шықса осы баладан шығады» деп, оның жүрегінен жігер-қайрат сезген. Сондықтан оны кішкентай кезінен білімге ұмтылдырып, ауылдық молдадан оқытып, сауатын аштырған. Елдегі аталастары Ізмұханбет деген молда «Жанды» деп аталатын жайлауда медіресе ашқан екен. Баланы сонда оқытады. Жақсы білім алған Қаженбай елде «молда бала» атанады. Баласының арабша сауатына қанағаттанбаған Жалмұхан шәкіртті әрі қарай оқытуға қызметтеніп, Бөкей ордасындағы екі кластық орыс-қазақ мектебіне оқытады. Бала одан орысша оқуға, жазуға, сөйлеуге сауаттанып, білімі арта түседі. Біліммен қаруланған Қаженбай 1920 жылы мұғалімдік жұмыс атқарып, әуелі Манашта сауатсыздықты жою жөніндегі мектепте мұғалім болса, 9 жылдан кейін ол губерниялық халық комиссариатының бұйрығы бойынша Айбас, Дуаберген, Жамбыл, Мыңтөбе ауылдарында бастауыш мектептердің меңгерушілігіне тағайындалып, өзі мектеп ашып, қырық жылдай ағартушылық қызмет атқарған.
Сөйтіп, халық арасында «Қаженбай мектебі» деген ат тараған. Қаженбайдың мұғалімдік қызметінің басталуынан Қаженбаевтар әулетінің халыққа білім беру династиясының басталуы деп білген жөн. Өйткені осы династияның мерейлі 100 жылдығы былтырғы, 2020 жылы толғандығын ескеруіміз керек сияқты.
Жамал атты қызға үйленіп, шаңырақ құрған Қаженбайдың тұңғыш қызы Бақыттан кейінгі перзенттері бірінен соң бірі дүние салып, тек 1931 жылы сентябрь айында дүниеге келген ұлы – Есет ата-ана мейіріміне бөленген екен. Шаңырақты Есеттен кейін «іңгә» дауысымен толтырған ұл-қыздары Сырым, Өсила, Сағида, Ұлбосын ата-аналық сүйіспеншілік байлығына кенелткен.
Есет әкесінің отбасында берген тәрбиесі жөнінде былай деп жазды: «Әкеміз өзіне туа біткен ұстаздық қасиетті тек мектеп босағасында жүзеге асырып қоймай, өмір мектебінде де ұстаз бола білген адам. Адамдар арасындағы қатынасты, өзара сыйластықты іске асыруда да ұстаздықтың жоғары биігінен көрініп, ағайын-туыс, көрші-жекжат, жалпы жұртшылық алдында жоғары беделге ие болған».
Қаженбай ұстаздығы осылайша өмірінің мәні, нәрі,сәні, жанының әрі болған. Ол мектептен – үйге, үйден – мектепке ұласып жатқан күн сәулесіндей табиғат болмысына айналған.
Бүкіл зердесіндегі мектептен, ата-анадан, өмірден, халықтан алған, көңіл нұрынан төгілген барлық білімі мен мейірімін мектептегі шәкірттеріне де, үйдегі балаларына да бөле-жармай, еш шекара жасамай, алаламай бірдей берген. Міне, Есеттің болмысындағы адамда болатын керемет қасиеттердің бірі ата-анасынан осылай дарыған екен.
Тәрбиенің басты саласы – адамгершілік, арлылық, бүкіл адамзат баласынан аямайтын мейірім-парасат болатын болса, ол Қаженбайдың балаларының бәрінде гүлдей шешек атқан.
Әке отбасындағы ұлттық тілімізді аса қадірлеумен бірге, өмірде заманына сай қажеттілікке ие ететінін өзі әдемі білген орыс тіліне де үйреткен. Есеттің орыс тіліне жетік болуы осыдан басталған. Ол сөйлей білуге үйретумен бірге, сауатты, әдемі каллиграфиямен жазуға да дағдыландырған. Ол Есетке оқу жолындағы үлкен көмек болды. Біріншіден, орта мектепті бітірмекші 90 баланың ішінен Гурьев қаласына келіп, мектеп бітірушілердің бір емтиханы – орыс тілінде шығарма жазудан тек 8 бала ғана сәтті тапсырса, солардың бірі – Есет болғандығы; екіншіден, Орал педагогика институтында орыс балалармен бірге бір топта оқып, өзінің орыс тілін терең меңгергендігін көрсетіп, үздік студенттер қатарында болуы. Бұл – сөзсіз, әкесінің көрегендігінің арқасы еді. Ал, інісі Сырым болса, Мәскеуде оқып, қазақта ең кенже қалған ғылым саласы – балық шаруашылығы бойынша білімнің шырқау биігін меңгерді.
Қаженбайдың балаларына жан-жақты тәрбие берудің нәтижесі осындай болды.
Есет балалық өмірінің ғажайып жайларын былай баяндайды: «...Менің ең алғашқы ұстазым да, өмір бойы ұстаздықтың эталоны деп қабылдап үлгі еткен адамым да өзімнің әкем Қаженбай еді. Ол Нарын өңірінің тек сұлулық жағын, табиғатқа деген мейірімділікті, адам баласына деген қайырымдылықты бойына сіңіріп өскен жан еді».
Әкесі бала оқытқан жылдарында Есет 5 жаста екен. Үйінің бір жартысы мектеп болса, бір жартысы өз отбасымен тұратын үйі болған кезде, басқа балалармен Есет те бірге оқыған. Ал, мектеп ашылғанда, балалармен бірге барып, партаға қатар отырған. Басқалармен бірге білім алып, басқалармен әкесінің тәрбиелік дәрістерін тыңдаған. Сөйтіп, бастауыш мектепті 9 жасында бітіріпті.
Ұстаздық деген ұғым оның ойында мәңгілік ұя салған. Болашақта мұғалім болсам деген қызығушылықтың негізі осы кезде қаланған.
Ол жоғары сыныптарда сабақ берген мұғалімдерді әкесімен салыстырған. Барлық уақытта мұғалімдердің сөйлеген сөздеріне, қимыл-әрекеттеріне, дәріс беру тәсілдеріне сын көзбен қарап, жақсыларының үлгісін қабылдаған.
Ол математика пәнінің мұғалімі Қалешев Смағұлды, тарих және география пәнінің мұғалімі Аяпберген Панабердиевті білім берудегі шеберліктері үшін мәңгілік есінде сақтаған. Олардың балаларды өз пәніне қызықтырудағы әсіл-тәсілдері жүрегінде ұмытылмастай орын тапқан. Әсіресе, Аяпберген ағайының тарихи фактілерді есте сақтауы, күнделіктер жүргізуі, өлең шығаруы Есетті баураған. Оның география мамандығын таңдауында да осы ұстазының әсері болған деуге болады. Осы кісі сияқты әдебиетті сүйіп, тіпті оған еліктеп өлеңдер де шығаруға дағдыланған. Оның шәкірттік өлеңдері Гурьев облыстық «Социалистік құрылыс» және Орал қаласындағы «Жайық шұғыласы» газеттерінде жарияланғаны белгілі. Тамаша еңбекқор мұғалім шебер күйші Шәмшиден Шәріповті де үлгі тұтты.
Есеттің мұғалімдік ұзақ жолы орта мектепті бітіргеннен кейін басталды. Гурьев педагогика училищесін экстернмен бітіреді. Ауылдағы мектепте әуелі аға вожатый болады. Ол 1947 жылы «Алғашқы» деп аталатын бастауыш мектебінде мұғалімдік жұмысқа кіріседі. Оның шәкірттеріне білім берудегі ақылшысы әкесі еді.
Өмір өз таңдауын жасатты. Жоғары білім алып, нағыз ұстаз болу қажеттігін үйретті. Сөйтіп, 1950 жылы Есет Орал қаласындағы А.С.Пушкин атындағы педагогикалық институттың география факультетіне «бәрін білу», «терең білу» деген таланттылықтың, жастықтың шалқар дүниеге ену талабының ғажап әсерімен оқуға түседі.
Ұлы педагог Ыбырай Алтынсариннің: «Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені мұғалім – мектептің жүрегі» деген сөзі бүкіл білім беру саласындағы барлық адамдардың ұраны. Бұл ұранды биік ұстау мақсатын алға қойып, Орал мемлекеттік педагогикалық институтын үздік дипломмен тәмамдаған Есет Новобогат ауданына жолдама алып, 1954-55 оқу жылында М.Горький атындағы орта мектептің оқу ісінің меңгерушісі болып жұмыс істесе, келесі оқу жылында К.Маркс атындағы орта мектептің директорлығына жұмысқа жұмсалады. Келесі жылы Мыңтөбе, Забурын – ауылдық селолық кеңестеріне депутаттыққа сайланып, оның қатарында 10 жыл 1957-1967 жылға дейін болады.
Есет Қаженбайұлы жоғары білім алғаннан кейінгі мектеп басшылығында жұмыс істеген жылдарында, әсіресе К.Маркс атындағы мектепте өздерінің терең білімдерімен, ұстаздық шеберліктерімен мектепті аудан бойынша алға шығаруға аянбай еңбек еткен үлгілі ұстаздарын ешқашан ұмытпайтындығын айтып отыратын. Олар: Наубетов Хамидолла, Қайыров Жұмағали, Қуанышов Жұмабай, Әлмұханов Хамит, Нұғманова Дәкен, Жұмағазиев Ибат, Базаров Қабдығали, Қайыржанова Сұлушаш, Кереев Халық, Сәрсенов Қойшекен, Ғұбашев Әбіл, Қанатов Мақсот, Ерғалиев Қоныс, Хисимов Қабиболла т.б. болатын. Бірқатары «Қазақ ССР-ы оқу ісінің үздігі» белгісімен марапатталды және мұғалімдер съезіне делегат болды. Есет мектеп басқарудағы үздік жұмысы үшін «Құрмет белгісі» орденімен марапатталды.
Есет Қаженбайұлы 1967 жылы облыстық оқу бөлімінің инспекторлығы жұмысына шақырылып, 1968 жылдан бастап Гурьев қалалық партия комитеттерінің нұсқаушылығын атқарады.
1971-1983 жылдары қаладағы №13 қазақ орта мектебінің директорлығында болып мұғалімдер қауымында жаңа бастама көтерді.
Өмір деректерінде партия-совет органдарында жұмыс істеп, депутаттық та қоғамдық ұйымдастырушылық жұмыстарын атқарғандығы көрсетілген. Алайда, табиғатында мұғалімдік қасиет жанына дарыған Есет бұл жұмыстарды партиялық тапсырма ретінде орындады да, ал оны шынында білім беру саласындағы жұмыс жүрегінде орныққандықтан, шәкірттерді жылы алақанымен маңдайларынан сипап, майда сөзімен олардың жан дүниелерін аялап, бойларындағы дарындылық ерекшеліктерін оята білу мамандығы тартты да тұрды. Сондықтан ол өзіне мектеп директорлығы тапсырылғанда, қуанышында шек болмай, қырық жасқа жаңа шыққан жігіттің қиялы биік самғап, өзінің ешнәрсемен теңестіре алмайтын ғажайып арманы орындалғандай шынайы қалыпқа түсті.
Бір кезде Орджоникидзе атын алып, Кеңес дәуірінің алғашқы жылдарынан орта мектеп боп аталып, шәкірттерге білім беріп келе жатқан мектеп ғимараты ескіргенде, жаңа типтегі орта оқу орнының еңселі үйі салынып, Қазақстанның 50 жылдығы атындағы №13 орта мектеп болып еңсе көтерген еді. Сол жаңа мектепке директорлық жұмысқа Есет Қаженбаев тағайындалады.
Гурьев қаласында орта мектептердің мұғалімдер ұжымдары елді мекеніміздегі санаулы оқу орындарының біріне Қаженбаев Есет деген мұғалімнің басшы болғанын естігенмен, өзін білмейтін едік. Кейіннен таныстық. Ол жұмысын бастап, бірер жыл істеп шыққаннан кейін, бұл мектептің аты өзгертіліп, ұлағатты ұстаз Дүйсенғали Байбосынов атындағы үлгілі мектеп болды деген даңқы естіле бастады. Әртүрлі пәндерден олимпиадалар осы мектепте өткізіліп, қаладағы мектептердің барлық мұғалімдері әлсін-әлі осы оқу орнынан талай жаңалықтарға көздері қанып, ойлар жинақтап, пікірлер қалыптастырып кететін болды.
№13 Д.Байбосынов атындағы мектепте қала бойынша тұңғыш рет кабинеттік жүйе жүзеге асырылды. Кабинеттік жүйемен оқыту мектептерде үлкен жаңалық болды. Оқушыларды кабинеттік жүйемен оқыту арқылы білім деңгейін көтеруге болатындығына көзіміз жетті.
Қалалық семинарларда, конференцияларда, әдістемелік бірлестіктерде ылғи осы мектептің мұғалімдері баяндама жасап, өздерінің кабинеттік жүйе арқылы оқыту жайындағы тәжірибелерімен таныстыратын. Мектеп мұғалімдері Бержанова Жолаш, Сүлейменова Жайша, Қабделов Сатымғали, Тауфихова Мәдина, Зарифова Римма, Жұбанғалиева Науқан, Масатова Дәмеш, Жанғожина Қапия, Ихсанов Өтеш, Ізмағамбетов Ғарифолла, Шудабаева Маруа, Оразғалиева Айман, Даулетбаев Бақыт және т.басқалар уақытпен санаспай, белсенді жұмыс істеді. Мектепті толықтай кабинеттік жүйемен білім беруге дайындады. Екі-үш жылда осы орта оқу орнының іс-тәжірибесі бүкіл облыс көлемінде таратылып, аты бүкіл республикаға жайылды. Бұл мектеп облыс, қала мектептерінің үлгі-тірек мектебі болып аталып, бұл ұжымның мұғалімдері мен оқушыларының атақ-беделдері Советтер Одағы бойынша белгілі болғандығы Гурьев облысы мұғалімдерінің мақтанышын арттырды.
«Бұл кезде бұл мектептің директоры кім екен?» деген сұраққа:
«Бұл мектептің директоры қаламыздың шұғылалы білім академигі – Есет Қаженбайұлы» деген жауап алады. Шынында да мұғалімдер ұжымын түйілген жұдырықтай шымыр ұстап, аз ғана жылдың ішінде мектептің бүкіл Одаққа аты жайылуы басқарушының еңбекқорлығына байланысты болды.
Мектеп басқарудағы мол тәжірибе молдығы өз нәтижесін берді.
Мектеп тәжірибесі Бүкіл Советтер Одағына таратылып, Москвадағы Халық Шаруашылығы жетістіктерінің Бүкілодақтық Көрмесіне қойылып, 1975-1977 жылдары №13 мектеп тәжірибесінен бүкіл Одақ мектептері үлгі алды. Міне, осылайша мектеп ұжымы Есеттің басқаруымен айды аспаннан бір шығарды. Бұл – осы күнге дейін Қазақ Елінің тарихында Алтын Әріппен жазылған, ешқашан ұмтылмайтын Қазақстандағы білім берудің өшпес үлгілі тарихы болып мәңгі қалды.
Ертеден Бөгембай батырдың шөбересі Саққұлақ би өз ұлына мынадай өсиет қалдырған екен: «Адамның басшысы – ақыл, жетекшісі – талап, шолушысы – ой, жолдасы – кәсіп, қорғаны – сабыр, қорғаушысы – мінез, сыншысы – халық болсын». Осы өсиетті саралап, салмақтап отырсақ, Есет ақылымен – ғана жүрген талабын – жетекші қылған, ойын – шолушы етіп мол тәжірибе жинақтаған, жолдасы – мұғалімдік кәсібінен танбаған, үнемі сабырлылығымен қорғанған, қорғаушысы ретінде өзінің мінезіне сенген, барлық ісін халқына сынатқан екен. Сөйтіп, өзінің діттеген арманына – халыққа терең білім беру арманына осылай жеткен. Онысына халық баға берген. Ол Евразия континентіне тараған ісінің бағасы болыпты. Бұл адамды халық сондықтан да «Гурьевтің академигі» атаған екен.
«Мына бір кеудемдегі кішкене бас үп-үлкен дүниенің сырына алаң» деп ақын айтқандай, Есеттің білім, ғылым сияқтыға алаңдығы тыныштық бермеген кезі – он бір жыл бойына (1983-94) облыс мұғалімдерінің білімін жетілдіру институтын басқару болды.
Есет Қаженбайұлы – ешқашан бастық боламын деп, лауазым қумаған адам. Керісінше, лауазым оны қуған. Басшылық лауазым Есетке дәрежеге жеттім деп кеуде көтеру емес, өзінің халықты білім мен ғылыммен сусындату үшін осы басшылық қызметін шебер пайдалану еді.
Бұрын басшылығы мектеппен ғана шектелсе, ендігі басшылығы бүкіл облыс мектептерін өзінің құдай берген арманымен аялау болды. Бір мектеп арқылы облысқа құшағы жетпеген Есет бір аймақтың жүздеген мектептеріне өзінің бар адамгершілік, азаматтық сәулесін таратып, олардың әрбіреуінің қалай тыныс алып, өмір сүріп жатқандығын білу үшін тамырын баса отырып дем беру, күш-қайрат беру, жаңалыққа бастау, өзінің үлгісін көрсету.
Ол басқарған институт барлық мұғалімдер қауымының – ақыл-ойы, ар-ожданы, білімі, тынысы, әркімнің өз шеберлігін шыңдау мектебі болды. Есет басқарған кездегі институт беделін сөзбен айтып жеткізу қиын шығар. Институтта Есет Қаженбайұлының қарауында жұмыс істеген адамдар Мұханбет Ізмұханов, Дәйіш Шәженбаев, Жексен Дүйсемалиев, Аманғос Макеев, Жоламан Нығметов, Зұлхарнай Хусниденов, Кабдрахим Хисимов, Елизавета Александровна Хан, Ерсайын Құлғалиев сияқты кабинет меңгерушілері мен білімді әдіскерлер Есеттің адамгершілігін, тазалығын, ақкөңілділігін, азаматтығын, парасаттылығын, адамға деген шексіз қамқорлығын, ұшан-теңіз білімін айтып тауыса алмайтын еді.
Институттағы жұмыс қорытындылары бойынша, мектепте шәкірттерді оқыту жөніндегі іс-тәжірибелерімен жазған мақалалары «Мұғалім – шығармашыл тұлға», «Болашаққа – бүгіннен», «Сабақ сапасы – басты мақсат», «Оқу-тәрбие жұмысын оңтайландыру жолдары», «Оқыту процесін интенсивтендіру», «Мұғалім идеяларының аукционы», «Шығармашылықпен жұмыс істеу – уақыт талабы», «Халықтық педагогика – асыл қазына» және тағы да басқа көптеген мақалаларының көтерген мәселелері мән-мағынасын әлі күнге дейін жойған жоқ.
1994 жылы пайғамбарлық жасқа келіп, зейнеткерлікке шыққаннан кейін де Есет ұлан-байтақ білімі мен ғылымын шәкірттерге игертіп, ғұламалық тәрбиелік жұмыстарын жалғастыруды ойлап, Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетіне жұмысқа үлкен құлшыныспен келгендігін көрдік және университет ұжымы үлкен білім мен тәжірибе, ғылым мен бекзат болмыс керуені көшіп келіп, ерекше құбылыс болғандығын байқады. Ғылыми-тәжірибелік жиындарда төгілген шешендік, шұғылалы білім ғұламасы сөз алып тұрғандай сезінетінбіз.
Иә, Есет Қаженбайұлы институт бітіргеннен кейін-ақ А.С.Пушкин атындағы жоғары оқу орнының ғалым-профессорлары оған ғылымға бағыталуына ұсыныс етіп, ақыл-кеңестерін берген екен. Алайда, ағамыз қабырғасымен кеңесе отырып, екі жағдайды ойына алыпты: біріншісі, шұғылалы арманы – мұғалімдік жұмысқа шын беріле құлшыныс; екіншісі, ғылымға құштар өзінен кіші інісі Сырымға жол беруді, соны қамқорлауды ойлаған.
Айтқанындай, әке мен аға үміті орындалып, Сырым Қаженбаев ғылымның биік ғимаратына өрлеп, ғылым докторы, профессор, академиктің шыңдарына ту тігіп, қазақ елінің экономикасына өлшеусіз табыс әкеліп, көп ғылыми жаңалықтар ашқан, ғылыми монографиялар жариялап, Қазақстан ғылымына батпандап үлес қосқан.
Ал, Есет өзі болса, мойнына қызыл галстук байлаған жеткіншектерді көргенде жүрегі елжірейтіндей сезім-күймен, бар болмыс-бітімімен ағарту саласының шалқарында құлаш ұрып, білім шұғыласын жарқыратқандай дәрежесіне жеткендігін халық бағалап, оған мектепте еңбек еткен жылдарында-ақ «академик» деп атаған еді.
Енді міне, Есекең ғылымға келді. Жаңа ғана Алпыс деген жастан асып қайраты толып тұрған сәт еді. Келе қаламына жел беріп, ғылыми тұжырымдардың легін бастап, болашақта білімге қаруланып жатқан шәкірттерге білімі мен тәжірибесінің мол қазынасын ақтарып салды.
Есет Қаженбайұлының талай ондаған шәкірттеріне дипломдық жұмыстар қорғаттырып, жастардың ғылымға деген қадамдарына жол ашты. Бұл – көптеген ғылыми мақалалар мен дүниеге жол тартқан кітаптары ғылыми ойлары мен пікірлері мен толғамдарын төге түсуге шөлдеп қалған адамның қимылы еді. Оның «Табиғат – тіршілік көзі», «Атырау облысының географиясы», «Географияны оқыту әдістемесі», «Коммерциялық география» (оқу құралы), «Географиялық диктанттар мен есептер» (оқу әдістемелік құрал), «Географиялық ойындар», «Мұғалімнің шығармашылық жұмысы», өзінің ұстаздық жолын баяндаған «Ұстаз ұлағаты» атты кітаптарын жариялады. Университетте атқарылған ғылыми бағыты дәрежесіндегі ашық сабақтары, жалпы ондаған жыл бойына жүргізген үлгілі дәрістері мен көптеген ғылыми мақалалары, қоғамдық жұмыстарының жемісті атқарылуы ескеріліп, жылдар өткен сайын Есет Қаженбайұлының ғылыми атақтары биіктей берді: аға оқытушы, доцент, профессор. Бұлар шын мәнісіндегі ғалым-ұстаздың төккен маңдай терінің жемістері болатын. Оның еңбегі
Х.Досмұхамедов атындағы Білім қара шаңырағының білімі мен ғылымына үлкен үлес болып қосылды.
Атырау облысында Қаженбаевтар әулетінің мұғалімдер династиясы деген ұғым қалыптасты. Сол династияның 100 жылдығы 2020 жылы ел аузында аталды.
Бұл 1920 жылы мұғалімдік жұмысын бастаған Қаженбай ақсақалдың династиясы болатын. Сол ұстаздық жұмыс өзінің ұлы Есетпен бүгінгі күнге дейін жалғасып келеді. Себебі қазір қыздары Бибінұр Есетқызы Қаженбаева – мектепте ағылшын тілі пәнінің мұғалімі болса, Айжан Есетқызы Қаженбаева – Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университетінің психология кафедрасының доценті.
Есет ағамыз бен Жаңыл жеңгемізден тараған ұрпақ шетінен білімді, неше түрлі ғылым салаларының сүбелі бағытын ұстап, мамандық алған қыздары Бибінұр, Айжан, Шәрбану, ұлдары Нұрымбек, Асылбек оларға ілесе қаулап өсіп, немерелер мен шөберелері алдарына қойған мақсаттарына ұмтылуда.
Университет ұжымы және отбасы 2011 жылы Есет Қаженбайұлының 80 жылдығын және қосағы Жаңылмен шаңырақ көтергендеріне 50 жыл сияқты мерейлі шараларын үлкен тәрбиелік бағытта атап өтілген еді. Сол кезде шәкірті және інісі ретінде біз де үлес қосып, арнаған өлеңімізде:
Асқар тау өрнектейді көркімізді,
Түсіріп биіктігі бөркімізді.
Есаға, Тоқсан деген шыңға тағы
Шығам деп беріңізші сертіңізді, - деп тілек айтқан едік.
Әттең, қандай өкінішті, тағдыр Тоқсан атты мерей жасқа жеткізбеді. 89 жасына да жете алмай былтырғы жылы шілде айында дүние салды. Оның үстіне жар қосағы Жаңыл жеңгемізді ілестіре кетті.
Ғасырға жуық өмір сүріп, сан ғасырға жетерліктей ұлағатын болашаққа табыстаған Есет Қаженбайұлының еңбегі арнайы марапаттарға ие болып отырды. Оның омырауын «Еңбек Қызыл Ту», «Құрмет белгісі» ордендерімен қатар 1941-1945 жыл Ұлы Отан соғысы Жеңісінің 60, 65 жылдық медальдарымен қатар ХШЖҚ (ВДНХ) медалі бар.
Ұстаз «Қазақ ССР-ы білім беру ісінің үздігі», «Ы.Алтынсарин» төс белгілерінің және «Құрмет» орденінің иегері болды. Ол Атырау қаласының және Исатай ауданының Құрметті азаматы аталды. Солармен қатар Оқу министрлігі, Облыстық әкімшілігінің Құрмет Грамоталары мен Алғыс хаттары бар.
Ұзақ ғұмырында ұстаздық деген биік те асыл Ғимаратты Атырау жеріне мәңгілік орнатып, кейінгі ұрпақ сүйсіне көз салып, мақтанышпен қарайтын сол биіктіктік болмысының іші-сыртына үзбей сәуле шұғыласын шашып тұратын Білім Академигінің қолтаңбасы жарқырай көрінуде. Ол өшпейді!
Қ.Ө.ЖҮСІП,
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау
университетінің профессоры, филология
ғылымдарының докторы,
КР Педагогика ғылымдары академиясының
Құрметті академигі
ПІКІРЛЕР