Ғалымның зерделі зерттеулері

Лесқали Базарғалиұлы Бердіғожин «Қазақстанның батыс өлкесіндегі ұлттық  интеллигенция». Монография.Алматы. «Атамекен» баспасы. 2019 -248 бет.

Монография өзегі ретінде көрсетілген Иманғали Адаев өмірдеректері,1920-30 жылдарында Қазақстанның батыс өлкесінде қызмет еткен алғашқы жоғары білімді тұлғалар өмірдеректерімен тоғысып жатыр.Олардың ішіндегі бірегейлері: Сейітқали Меңдешов,Дәрібай Хангереев,Әмір Ипмағамбетов,Төлесін Әлиев тұлғалары өлкенің қоғамдық-саяси өмірінде мәңгіге жазылған.С.Меңдещов Қазақстан АКССР жоғары кеңесі тқрағасы,халық ағарту комиссары ретінде талантты жастардың жоғары білім алуына көп еңбек етті.Д.Хангереев те халық комиссары,кейін Ембімұнай тресі басқарушысының бірінші орынбасары ретінде мұнайшылар кадрлары арасында «қазақтандыру» жоспарын жасап,іске асырған тұлға.Маңғыстау өңірінде ағарту саласының дамуына тікелей қамқор болған.Ә.Ипмағамбетов мұнайлы өңірдегі алғашқы Мақат ауданының бірінші хатшысы болды.Қазақ жастарының техникалық білім алуына жағдай жасады.Т.Әлиев тарихта атақты қызыл командир ретінде белгілі болса,1930 жылдары «Адай көтерілісінен» кейін Маңғыстауда атқару комитеті төрағасы ретінде көп жұмыс атқарған адам.Міне,жоғарыда көрсетілген тұлғалар еңбегі нәтижесінде: Оралда мұғалімдер институты,Гурьевте тау-кен мұнай техникумы,жұмысшылар факультеті ашылды.Сондай-ақ,өлкеге жоғары білікті мамандарды даярлаудағы Орынбор,Қызылорда Қазақ халық ағарту институттары,Орынбор жұмысшы факультеті,өлкедегі кеңес-партия мектептері толықтай қамтылды.Монографияда Өмірзақ Исмурзин,Әбілғали Таңқыбаев туралы да тарихи деректер бар.Оның үстіне,Қазақстанның көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері,Алматы қаласының өсіп өркендеуіне көп күш жұмсаған Жанша Әбілғалиұлы Таңқыбаев туралы да тарихи материалдар бар. Өлкедегі зиялылардың 1920-30 жылдардағы өмірі мен қызметі жолдарын айшықтайтын құжаттар ішінде архив деректері ерекше құнды.

1.Қазақстан Республикасы Президенті мұрағатындағы №139,№141 қорлардағы істерде партия-кеңес мектептері туралы,Орынбор және Қазақстандағы жұмысшы факультеттері туралы және 1920-30 жылдардағы Атырау өлкесінің даму мәселелері,Эмбанефть трестіне мамандар даярлау, Дәрібай Хангереев туралы мәліметтер бар .

2.Қазақстан Республикасы Орталық Мемлекеттік мұрағатындағы №81 қорда Қазақ КСР халық ағарту комиссариаты іс қағаздары топтастырылған. Бұл қордағы №848,№876,№1045 істерде Қызылорда Қазақ халық ағарту институты материалдары сақталған. №1631 істе Қазақ КСР бойынша партия-кеңес мектептері мәліметтерінде де біршама мағлұмат берілген.

3.Атырау облыстық мемлекеттік мұрағаты қорларындағы №2 қорда Гурьев округтік партия ұйымының сауатсыздықпен күрес мәселесі істері,№334 қордағы Атырау облыстық білім басқармасы құжаттары,№402 қорда Гурьев партия-кеңес мектебі материалдары және №843 қорда Гурьев жұмысшылар факультеті туралы арнайы істер бар.Өлкедегі мұнай кәсіпшіліктері, кадр даярлау және жекеленген мұнай өнеркәсібі тұлғалары туралы құнды мәліметтер жинақталған «Эмбанефть» бірлестігі және жалпы 1920 жылдан қазірге дейінгі мұнай өндірісі туралы № 146 қор материалдары, № 232 қор мұнай техникумы және № 193 қор жеке тұлғалар туралы деректер бар.Жеке тұлғалар туралы қосымша № 346 қор материалдары да өте құнды.

4.Қызылорда облыстық мемлекеттік мұрағатында да Иманғали Адаев туралы документальды құжаттар мол. №4 қорда Қызылорда Қазақ халық ағарту институты материалдары толық сақталған .

5.Ресей Мемлекеттік Экономика мұрағатынан № 3429 Бүкілодақтық Халық шаруашылығы кеңесі құжаттары сақталған қор, № 4372 мемлекеттік жоспарлау комитеті қоры, № 70 мұнай өнеркәсібі министрлігінің материалдары қоры және №7297 қорда Ауыр өнеркәсіп халық комиссариаты материалдары бар. Ресей Федерациясы экономикалық мұрағат қорлары жергілікті зерттеушілердің әрқашан басты дерек көзі болды. Біздің пайдаланғанымыз мұнайшы мамандарды дайындаудағы Орталықтың Қазақстанға көзқарасы, яғни Одақтық оқу орындарына квота бөлу, өндіріс басшыларын тағайындау, олардың жеке іс бетшелері.

6.Ресей Федерациясының Мемлекеттік мұрағатынан № 5470 мұнай-газ өнеркәсібі жұмысшылар кәсіподағының Орталық комитеті материалдары сақталған қор және № 5587 мұнай өндірісі жұмысшылары кәсіподағы Орталық комитеті қоры.

7.Ресей Федерациясы Орынбор облыстық мемлекеттік мұрағаты №472 қорында Орынбор жұмысшы факультеті материалдары жинақталған. Сондай-ақ, №2889 қорында Қырғыз (Қазақ) автономиялық кеңестік Республикасы Мемлекеттік жұмысшы факультеті құжаттары топтамасы сақталған. Ресей Федерациясы Орынбор облыстық мұрағатындағы мұнайшылар туралы деректер, жұмысшылар факультеті құжаттарынан алынды. Жұмысшылар факультеті көп салалы болғандықтан, мұнайшы мамандар туралы деректер бұрын зерттеушілер назарынан тыс қалған [56].

8.Қазақстан Республикасы Атырау және Қызылорда облыстық ұлттық қауіпсіздік комитеті департаменттерінің мұрағаттарының анықтамалары да пайдаланылды.

Жалпы монография «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында көрсетілген тұлғалар тарихын кешенді зерттеуге арналған. Мол архив деректері мен соны зерттеулер негізінде жазылған еңбекте 1920-1930 жылдардағы Қазақстанның батыс өлкесіндегі ұлттық интеллигенцияның қалыптасу,өсу мәселелері баяндалады.

«Бөкей Ордасы:тарих және тұлғалар».Оқу құралы. Алматы. «Атамекен» баспасы. 2019 -192 бет

Оқу құралы Бөкей Ордасында өмір сүріп,еліміз үшін ерен еңбек еткен тарихи тұлғаларға арналған. «Ұлы Даланың жеті қыры» мемлекеттік бағдарламалық мақала аясында жазылған еңбекте.Әбілқайыр хан мен оның ұрпақтары,Исатай мен Махамбет батырлар,Халел Досмұхамедовтың тарихи тұлғалары соны деректер мен зерттеулер негізінде баяндалған.

Сайполла Жұмабайұлы Сапанов-Хисмет Табылдиев атындағы ҒЗО директоры,тарих ғылымдарының докторы

Тізімге қайта оралу