«ЖАС ҰЛАНҒА» 50-ЖЫЛ: ПАВЛОДАРДАҒЫ КОНФЕРЕНЦИЯ
21 желтоқсанда Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті Қазақстан халқы Ассамблеясы институтының директоры, тарих ғылымдарының докторы, профессор Ж.Ү. Қыдыралина Павлодар облысы әкімі аппараты және облыстық мәдениет, архив және құжаттар басқармасының шақыруымен Павлодар қаласы Сұлтанмахмұт Торайғыров атындағы облыстық ғылыми кітапханасында өткізілген «Жас ұлан» ұйымы Тәуелсіздік жолында» атты жастар ұйымның 50 жылдығына арналған Республикалық ғылыми конференциясына қатысты.
Бұл ерекше, тарихи шара болды. Профессор Ж.Ү. Қыдыралинаға конференция өз ғылыми монографияларында (Этнос и религия в Казахстане: история и судьбы. – Астана: Елорда, 2007; нация и история. – Астана: Елорда, 2008; Казахская интеллигенция и национальный вопрос. ХХ в.», т.б.) жазылып келе жатқан кейіпкерлерімен: «ЕСЕП», «Жас тұлпар», «Жас қазақ», «Ұщқын», «Жас ұлан», «Сары Арқа», т.б. жастар ұйымдарының ардагерлерімен тағы да бір қауышуға себеп болды. Сонымен қатар әртүрлі түпкірден келген бұрыңғы жастар ұйымдарының ардагерлері алғаш рет кездесіп, бір-бірімен танысты.
«Павлодардағы №3 мектеп-интернаттың және Ақсу (бұрынғы Ермак) қаласындағы №1 орта мектептің ұлтжанды оқушылары 1969 жылы негізін құрған «Жас ұлан» ұйымы жөнінде Кеңес үкіметі кезеңінде сөз қозғауға тыйым салынды», - сол ұймның құрушысы, қазіргі кезде қоғам қайраткері, Қазақстан журналистер одағының мүшесі, ақын Арман Бақтанұлы Қани фейсбуктегі өз парақшасында атап өтеді. «Тек егемендік жылдарында ұйым тарихын зерттеу ісі қолға алынып, жас ұландарға түрлі жазалау шаралары қолданылғанын айғақтайтын мұрағат материалдары табылды. Соның нәтижесінде ғылыми зерттеулер жазылып, біршама басылымдарда жарияланымдар жарық көрді. «Жас ұлан» атауы «Жас тұлпар» ұйымының ізбасары ретінде оқулықтарға да енді. Қылышынан қан тамып тұрған Кеңес үкіметі кезеңінде ұлттық мұрат-мүдденің жоқтаушысы болып, жұртшылықты егемендікке үндеген он бес жасар жасөспірімдер бұл күндері алпыстың бел ортасына жетіп аға буынның қатарына қосылды.
Алматы қаласынан келген мәртебелі мейман, қоғам қайраткері, тарихшы, жас ұландар үлгі тұтқан «Жас тұлпар» ұйымының ардагері Сембі Марат Қатайұлы «Жас ұлан» – «Жас тұлпардың ізбасары» деген тақырыпта баяндама жасады. – Кезінде жас ұландар үлгі тұтқан «Жас тұлпар» ұйымының жетекшісі болған Әуезов Мұрат Мұхтарұлы Швецарияға іс-сапарға шығуына байланысты конференцияға қатыса алмады. Бірақ жас тұлпарлықтардың құттықтау хаты мен өзінің кітаптарын менен беріп жіберді» – деп сөзін бастады ол.
Қарағанды облысынан келген мәртебелі мейман, қоғам қайраткері, жазушы, Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының мүшесі, 1960 жылдардың басында Қарағанды облысында құрылған «ЕСЕП» («Елін сүйген ерлер партиясы») ұйымының ардагері, кеңестік диссидент Жүністегі Кәмел Ыбышұлы өз баяндамасында кеңестік кезеңде бас бостандығынан айрылған ұлтшыл патриоттардың қилы тағдыры жөнінде де айтып өтті.
Қарағанды қаласынан келген қоғам қайраткері, жазушы, журналист, Қазақстан Жазушылар одағының және Журналистер одағының мүшесі, 1974 жылы Қарағанды қаласында құрылған «Жас қазақ» ұйымының ардагері Майбас Төрехан Әкімжанұлы Кереку өңіріндегі ұлттық мұрат-мүдде жолындағы іс-шараларға көңілі толатынын атап өтті.
Нұр-Сұлтан қаласынан келген мәртебелі мейман, «Егемен Қазақстан» газетінің бұрынғы бас редакторы, Қазақстанның Құрметті журналисі, Кеңес одағы кезеңінде компартияның отаршылдық саясатына қарсы шыққан қоғамдық ұйымдар мен қазақ диссиденттерінің тағдыр-талайы жөніндегі көптеген жарияланымдардың авторы, «Жас ұлан» ұйымы жөнінде «SOS» белгісі» атты зерттеу мақала жазған Аупбаев Жанболат Әлиханұлы тәуелсіздік жолындағы күрестердің сабақтастығы жөнінде ой толғады.
Халел Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті Қазақстан халқы Ассамблеясы Ғылыми-зерттеу институтының директоры, тарих ғылымдарының докторы, профессор, Кеңес одағы кезеңінде компартияның отаршылдық саясатына қарсы шыққан қоғамдық ұйымдар жөніндегі көптеген ғылыми еңбектердің авторы, «Жас ұлан» ұйымы жөнінде де зерттеу еңбектер жазған Қыдыралина Жанна Үркінбайқызы ұлттық қозғалыстар мен жекелеген диссиденттер жайында Қазақстан мен Ресей мұрағаттарында сақталған деректер жөнінде сөз қозғады.
Нұр-Сұлтан қаласынан келген Халықаралық тележурналист, Кеңес одағы кезеңінде компартияның отаршылдық саясатына қарсы шыққан қоғамдық ұйымдар жөніндегі бірнеше деректі фильмнің авторы Жарқынова Саида Жұмағазықызы жас ұландардың да саяси іс-әрекеттері мен тағдыр-талайы көрініс тапқан «Дорога людей: Жажда свободы» фильмінің түсіру барысы жайында әңгімеледі.
«Жас ұлан» ұйымының құрылғанына 50 жыл толуына орай кейінгі буынға егемен елдіктің қадыр-қасиетін ұғындырып, оларды отаншылдық, мемлекетшілдік сезімдеріне тәрбиелеу мақсатында өткізілген ғылыми, мәдени шаралар мән-мағынасы жағынан «Рухани жаңғыру» бағдарламасымен толық үйлеседі. Қоғамдық өміріміздегі ерекше бұл күн ұзақ жылдар бойы жұртшылықтың жадында сақталатыны анық», - деп өткен шаралардың мағынасы туралы ойларымен Арман Бақтанұлы бөлісті.
Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті ректоратының қолдауымен ҚХА Институты директоры Қазақстан Республикасы Президенті мұрағаты, бірқатар облыстық мемлекеттік және Нұр-Сұлтан, Алматы қалаларының мұрағатары және ҚР ІІМ, ҚР ҰҚК арнайы мемлекеттік мұрағаттарында бұрыңғы құпия қорларын және мұрағаттық-тергеу құжаттарын зерттеп, Елбасының «Ұлы Даланың жеті қыры» мақаласы аясында «Архив-2025», «Ұлы Дала тұлғалары» бағдарламалары негізінде ХХ ғ. Қазақстандағы жастар ұйымдары және тарихи тұлғалар туралы жаңа ғылыми монографияларды дайындауда.
Жанна Қыдыралина,
Қазақстан халқы Ассамблеясы
Институтының директоры,
тарих ғылымдарының докторы, профессор
ПІКІРЛЕР