Феномен
Ілия Жақанов! Бұл есімді қай қазақ баласы білмейді? Ән деп жүрегі соққан, жастық арман жылуында мажыраған, туған жерге деген асыл сезім құшағында тербелген, достыққа деген пәктікті жүрегінде әлдилеген қазақ елінің әрбір перзенті Ілия әндерінің жаныңды баураған сазының ғажайып лиризмге бөккен мелодиясымен сусындап өсті. Елдегі салтанатты сәттерден бастап, адамның өмір жолдарындағы әрбір белесі қазақ музыкасымен ғана өріс тауып, қуаныштың биіктеген шыңдарына өрлесе, оның ішінде Ілия әндерінің жүрек қылын әуелетіп, әр саналы адамның ішкі үндеріне үлес берген мелодиясы жүреді.
Өзін теледидардан көріп, өнерге деген іңкәрлік сезімді барынша айтумен ғана «сап-сап» дегізіп жүрген аймақтың әнқұмарлары сол адамның өз құшақтарына келіп, ерекше ілтипаттарына бөленіп жүретіндігін қандай сөзбен жеткізуге болады.
Екі ғасыр - жиырмасыншы және жиырма бірінші ғасырлардың бір-бірімен жамырасып табысқан жылдарында Ілия Жақанов өзінің әлемнің көзі мен жүрегін аялаған музыкасымен найзағайдай жарқылдап, асқар толқынды Каспийдің жағасында Атырау халқының асқақ ағынында жүргендігі шексіз қуаныш, әр жүректе ерекше шабыт бұлқынысы мен таңғаласын туғызды. Өткен қазақ өнерінің ренессанстық екінші ғасырының аяғында Атыраудың әкімі болып келген Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов бір шоғыр қазақтың таудай айдарлы да айбарлы өнер қайраткерлерін республиканың шалғай аймағы болып есептелетін Атырау жеріне қос ғасырдың тоғысында алып келуі сөз жеткізіп айта алмайтындай құбылыс еді. Атырау жері дүр сілкінді. Күй құдіреттері Шамғон Қажығалиев, Әзидолла Есқалиев, Қаршыға Ахмедияров; академик – ғалым, сөз зергері Зейнолла Қабдолов; күміс көмей әншілер Ғафиз Есімов, Сәуле Жанпейсова; композитор Ілия Жақановтар кәрі Каспий мен Ақ Жайықтың мөлдір кәусәрін бұрын-соңды болмаған толқынды тебіреніске кенелтті.
Қазақтың көрнекті ақыны Жұбан Молдағалиевтің 80 жылдық торқалы тойы Оралдан бастау алып, Атырауда жалғасын тапқанда облыстық қазақ драма театрының сахнасында атақты «Еділ – Жайық» әнінің шығу тарихынан тебірене де теңселе сөйлеп, Жұбан ақынмен екеуі құдіретті әнді қалай дүниеге келтіргендерін айтып, сол әнді өзі әр көрерменнің жүрегін шымырлата, қан қысымдарын бастарына жапшыта шырқап болып: – Құрметті Атырау азаматтары, мен Жұбан рухын тірілтушілермен бірге жүрген жолаушы едім, сіздер осы бір естен кетпес өнердегі тарихи оқиғаны әрқашан ұмытпай жүрерсіздер демекпін.Әзірге, хош,-деп сахнадан түсіп бара жатқанда, поэтикалық кешті өзі басқарып отырған облыс әкімі Иманғали Тасмағамбетов жұлып алғандай:
- Ілия аға, сіз халықпен қоштаспаңыз. Сіз енді Атырау тұрғыны боласыз. Қаланың қақ төрінен Сізге пәтер сайлап қойдым. Соған жайғасасыз. Каспий өңірінің жастары сіздің әндеріңіздің сусынын емін-еркін сіміруі керек,-деді. Залдың аузы-мұрнынан шыға толып отырған торқалы тойға келген халық дүрілдеп кетті. Қайта-қайта қол соғылды . Әр жүректен тасқындаған, әкімнің тамаша шешімін қоштаған сезім қоймастан соғылған шапалақ арқылы лақылдап құйылды. Бұл тарихи сәт 2000-шы жылдың күзі болатын.
Міне, содан бері Атырау елінің Жақановты, Жақановтың Атыраудың әр тұрғынын баурағаны сондай, енді Атырауды Жақановсыз сезіну мүмкін болмай қалды.
Ал, Қазақ Елін соншама махаббатымен өзі де құшағына алып, елі де оны еміріне иіскеп , жұпарына тоймай жүрген Ілия Жақанов кім?!
Ілия Қазақстанның оңтүстік өлкесінде қазіргі Жамбыл облысының Сарысу ауданы Ақтоғай ауылында 1936 жылдың балбыраған мамыражай кезі - мамыр айының басында дүние есігін ашып, табиғат жаңарып жатқан шағында ілесе бірге келіпті. Ілияның анасы Бәлкен сол сәтті былай еске алыпты: «1936 жылдың қызғалдақты қыры құлпырған мамыр айының алтыншы жұлдызы.....сол күні біздің «Ілгерібас» колхозының жайлауындағы болған, құдіреті күшті тәңір ием, Қаратаудың қыртыс-қыртыс жотасы.. біз Жон жайлауына шығып, Нұртай өзенінің қыр жағы ... күншығыс беті-бұлағы сылаң қаққан Бөкенсайына келіп, жапатармағай үй тігіп жаттық. Дала қызғалдағы көз жауын алып, жайнап тұрды. Жайлаудың жұпар лебі желпіді. Арқаның салқын самалына үйренген біздің жұрт осы жайлауға шыққанда: шіркін, осы Жон-ай, Сары арқаны жоқтатпайды, дейді масаттанып. Айтса айтқандай, Жон көкірегімізді ашқан бір жаннат дүниесі боп, сондай қызықтарды. Жұрт мәре-сәре мәз кезде, о тоба, жылы жел көтеріліп, қара нөсер сабалап ұрып кеп берді. Әне-міне дегенше, ол жапалақтап жауған қарға ұласты. Лезде дүн-дүниені ұлпа қар басып салды. Бұл не деген ғаламат еді ! Кенет мен .... мен белім ұйып отыра қалдым. Дүниеге сен келдің, Ілия, сен !» -деп толғана айтқан әңгімесі табиғаттың буырқанған болмысы мен ерекше құбылысын көз алдымызға елестетеді. Заман аласапыран боп, дүркіреп тұрған кез. Аппақ кіршіксіз ақ адамдар еріктерінен тыс «жау» аталып , түрмеге қарай бағытталып жатқан мезгіл. Дүниеге сәби келіп, мәре-сәре болып жатқан отбасына жандарын қоярға жер таба алмай, айдалып кетеміз деп зәрелері кетіп жүрген үш ел азаматы құдайы қонақ боп келе қалады. Балаға әлі ат қойылмаған екен. Бұлар сол рәсімді атқармақ боп, нәрестеге есім берудің саяси жағын да қамтып, Лениннің әкесінің атын қойыпты. Содан бала «Илья» атанады. Ат қойылу тарихы аудан басшыларына жетіп, баланың әкесі Жақан да, ат қойып, азан шақырған үш қонақ та қуғын-сүргіннен аман қалыпты. Сөйтіп, Ілияның адамды аялауы дүниеге келмей жатып басталған екен.
Ілия дүниеге келгенде табиғат та, адамдар да бір сілкініпті. Жас Ілия сәби кезінен халықтың ән бұлағына әннің нөсер жауынына шомыла қызықтап шапқан, кең даланың мөлдір ауасын әсем дауысымен алғаш дірілдеткен жас өспірім мектепте оқып жүргенде- ақ өнерпаздығымен; әнге әуестігімен жырға елтуімен, мектептегі шәкірттік өмірі әнді жүрек бөлшегі етуімен өтіпті.
Орта мектептен соң, Қазақтың С.М.Киров атындағы мемлекеттік университетінің филология факультетіне оқуға түсіпті.. Бұл 1954 жыл еді. Әнге, жырға әуестігі толастамады. 1956 жылы, студент кезінде тұнғыш сыймаған сезім дүмпуімен лықсып алғашқы ән туыпты.Ол «Түн ортасы болғанда» деп аталыпты. Ілия жастайынан поэзия пірі Қасым Аманжолов жырын сүйсінген. Өзі әнге сұранып тұрған ақын өлеңі Ілияның мөлдіреген нәзік сазына оранып шыға келіпті. Оған Қадыр Мырзалиев сөзіне шығарылған «Салтанат» әні жалғасыпты. Әндер легі бір-біріне ұласып, композитордың шын шабытты , жұлдызды шағы жарқырап, тума талант тиегі ағытылыпты. Студенттер бұл кезде Абілахат Еспаев бастаған сазгерлер әндерімен шалқып жүрген шағында Ілия әндері де салтанатты көшке ілесіп, жастардың рухани нәріне айналыпты.
Таланттарды табиғат үндестіреді. Сол шақтарда туған әндерінің бірі - «Ақ қайың». Осы әнге байланысты Ілия бір тебіреністі кезінде былайша сыр шертіп еді. Радиода істеп жүргенінде кезінде тұнғыш рет Мұқағали Мақатаевпен танысыпты. Бұрын Ильяны сыртынан білетін ақын «Ақ қайың» әнін радиодан тыңдап жүреді екен.Кездескенде Ілияны қасына шақырып алып, былай депті:
- Ілия, сенің «Ақ қайың» әнің ғажайып шығарма. Бұл әнді тыңдағанда көзіме жас келеді . Бойлай керемет тебіренемін. Мұнда бір тылсым сыр бар. Адамның ішкі тіндерін қозғайды. Мен бұл әнге ғашықпын. Бұл ән мені толғантуда.
Содан біраз уақыт өткеннен кейін әдейі өзі іздеп келіп:
- Ілия, жүрші бір дем алайық,-деп үйіне ертіп әкеледі. Ерекше толғанып отырып былай депті:
-Сенің әнің маған дастан тудырды. Сол дастанды қазір оқып беремін. Сен тыңда. Дастан аты: «Ақ қайың әні» деп аталады.
Ілия бұл кездесуді былай баяндады: Дастанды ерекше елтіп отырып тыңдадым. Мұқағали поэтикалық толғаныстарын мәнеріне келтіріп оқып отыр. Дауыс қандай ! Диапозон қандай ! Әбден оқып болып, бір күрсінді. Мен де бір құпия сазға бөлендім. Тамаша дастан дүниеге келіпті. Бұл дастанның тууына менің әнім себепкер болыпты. Мұқағали бұл дастанды маған арнағанын айтты. Мен ғажайып ақынның маған жасаған соншама илтипатты сезіміне езіліп кеткендей күй кештім. Кейін тағы бір кездескенде, «Ақ қайың әні» дастанын «Лениншіл жас» газетіне ұсынғандығын айтты. Шығарманың басында «Ілия Жақановқа арнаймын » деген сөз жазылыпты. Редактор : «Жақанов деген кім? Бұл атақты адам болса екен, ала-бөле сол кісіге арнайтынын айтып бадырайтып жазып қою жараспайды. Алып тастау керек те, дастанның өзін жариялау керек,» - деген екен. Мұқағали бұған көнбепті. «Олай болса, дастан газетке жарияланбайды», - деп шығармасын алып кетіпті. Осы кездесуде соны баяндап : «Бұл дастан жинаққа кіреді, онын басында саған арналғаны міндетті түрде жазылады», депті.
Ұлы ақынның Ілия әніне деген құштарлығы тегін емес екені бірден белгілі. Бұл- ұлының ұлыны танығандығы.
Ілия Жақановтың ән құдіретін тудырушы, ғажайып сазгер болуының кездейсоқ емес екенін сезініп едік. Мұны оның өмір жолын өз жазбаларына үңіліп барып, саралағанда байқадық. «Зәу-затымның баяны» атты элегиясында өзінің Жетірудың Тама руынан екенін, Таманың ұраны-Қарабура екенін баяндапты. Ал, Қарабураны бүкіл мұсылман қауымы әулие деп біледі. Кішіжүздегі Тама Досжан ақынның айтқаны бар:
Сөйлейін, сөйле десен, ұлы дуда-ай,
Кем ақыл бұрынғы өткен сөзді кумай.
Сен сұрап, ұранымнан мін таппайсың,
Ұраным-жауға шапқан Қарабура –ай !-
депті Бала Ораз ақынмен айтысқанда. Үзілдіре баяндаған бұл көркем әсесінде арғы атасының ғасырлар бойына елді баураған қасиетін баяндайды. Бұл көркем шығармасында текті Қарабурадан таралған аталарының тізбегін жасап, ылғи өнердің туын тіккен бабалардың тұяғы екендігін, өз әкесі Жақанның да қазақтың халық әндерін мәнеріне келтіре шырқаған әнші болғандығы суреттеледі. Арғы атасының аңыз адамы емес, өмірде шын болғандығын, тарихи тұлға екенін айна-қатесіз көрсететін өте үлкен бір қаламгерлік жұмысы- «Қарабура» атты танымдық күші зор кітабының дүниеге келуі еді. 1997 жылы Алматыдағы «Өлке» баспасынан басылып шыққан тарихи-танымдық бұл алып кітапты құрастырушы Ілияның өзі болды.
Кітаптың «Елдік пен ерлік киесі» атты алғы сөзінде Әбіш Кекілбаев былай дейді : «Қарабура... әлденеше ғасыр бойы ауыздан түспей келе жатқан есім . Қиналғанда медет болар қуат.Шамданғанда қайрат бітірер ұран. Қалай болғанда да, бүгінгі қазақтың ұлт болып ұйысуына ғасырлар бойы нақты үлес қосып кеп жатқан нақты құбылыс. Оның халқымыз дамуының жаңа жолына түсіп,, күллі адамзатқа танылып, жаңа заманға көшіп жатқан тарихи кезінде қайтадан ауызға алынып, кеңінен ұлықталып жатуы да әбден заңды».
Міне, Қарабураға байланысты айтылғанды аңыз деп қарамай, нақты
тарихи тұлға деуімізге мүмкіндік беретін бұл еңбек Ілия Жақановтың жүйрік қаламгерлігінің жемісі. Бұл кітапта Ілияның «Қарабура» атты патетикалық эссесі ерекше орын алған және жетпіс бес баспа табақтан тұратын әдеби-ғылыми дүниеге қыруар еңбек сіңіргені көрінеді. І.Жақановтың- студент кезінен қолынан қаламы түспеген жазушы екендігін оның прозалық шығармалары дәлелдейді. «Қайта оралған ән», «Қош бол, вальс» повестері, «Аққулар қонған айдын көл», «Екі жирен», «Бірінші концерт», «Махаббат вальсі» атты деректі әңгімелері мен эсселері, «Ықылас» атты романы бұған дәлел. Ілияның бір ерекшелігің айта кеткен жөн. Талант иесінің жар қосағы Тиышкүлдің ұлттық тілі-қырғыз тілін өте терең меңгергендігі сондай -«Қайта оралған ән» және «Қош бол, вальс» повестері, «Ықылас» романы алғаш рет қырғыз тілінде жарық көрді. Сонымен бірге қырғыз жазушысы Т.Қасымбековтің «Сынған қылыш» атты тарихы тақырыпқа жазылған роман-дилогиясын қазақ тіліне аударған.
Филология факультетін 1959 жылы бітірісімен 1959-1963 жылдары
«Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») газетінде, 1963-1984 жылдары Қазақ ҚСР телевизия және радиохабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік комитеттің редакторы, аға редакторы, Қазақ радиосы музыка редакциясының бас редакторы қызметін арқарғандығы жазушы қаламы төселіп, шеберлене түсуіне үлкен себепкер болғандығы даусыз. Әдеби көркем шығармаларында жазушы музыканың адам өмірімен байланысы, адам болмысында музыканың алатын орны, оның адамды тәрбиелейтін, адамды адам ететін қасиеті, адамның сазсыз өмір сүру мәнінің жоқтығы шынайы суреттеледі де, өнер қайраткерлерінің естен кетпес бейнелері жасалады. Мысалы, бір ғана қазақ халқының құдіретті қобызшысы Ықылас туралы романы өткен замандардағы қобыз өнерінің асқан шеберінің ғұмыр тағдырын оның өнерімен байланыстыра суреттейді. Жазушы қобызшының, қобыздың, Ықылас тудырған күйдің адам жан дүниесін дыбыспен аялайтын, әспеттейтін қасиетін шебер бейнелеген. Сәкен Сейфулин Ықыласты өз көзімен көріп, бірге жүргендіктен оның қасиеттеріне тәнті болып, ауызының суы құрығанша: «Ықылас қобыз тартқанда сауулы інген иіп тұрады»-деп, немесе, тыста қара түнде шулаған, сарнаған қамыстың үнімен бірге Ықыластың қобызы да сарнап жылайды;-деп , еске алыпты.
Ықылас туралы ел аузында мынадай да аңыз бар : «Әкесі Дүкен
қобызшы Ықыласты он, он екі жасында Қоянды жәрмеңкесіне ертіп апарады. Жәрмеңке алаңында. Дүкен атышулы Жанақ, Шөже, Тәттімбет, Тоқа,Біржан салдардың алдында қобыз тартады,өзі шаршағанда Ықыласқа тартқызады. Баланың қобызына ден қойған, әбден қартайған Жанақ: «Әй, Шөже,мына бір баланың қолындағы қобыз үні қайда кетіп барады ?» деп сұрайды. Сонда Шөже: «Ой,тәңірім –ай, мен жазғанда көз бар ғой дейсің бе ? Оның үні көз жетпейтін жерге кетіп барады емес пе ?» деп жауап беріпті. Сөйткен Ықылас туралы романды өнер адамы, оның ішінде қобызшы-күйші туралы музыканың жан-дүниесін жүрегімен сезінетін адам ,өзі музыканың туындыгері жазған саз өнері туралы тұңғыш роман деу керек.
Ілияның 2006 жылы жарық көрген «Бұлбұл әуені» атты жинағындағы «Қазақ вальсі», «Бұлбұл», «Өр Алтай, асқан Алтай, асқар Алтай», «Айгөлек», «Түнек сәулесі», «Жас қазақ», «Жүрек сыры», «Қаракөз», «Қайықта» атты шығармаларын жазушы «көркем эсселер» деп атаған екен, оған қоса біз бұларға өнер тақырыбындағы көркем повестер мен әңгімелер деп айдар тағар едік. Мұндай шығармаларды кез-келген музыка өнерінен алыс жазушы жаза алмайды. Бұл шығармаларды тек қана өз жүрегінен нәзік үн саулатқан жазушы ғана жаза алады. Сондықтан да Ілия бейнелеген Ахмет Жұбанов, Латиф Хамиди, Күләш Байсейітова, Евгений Брусиловский, Жамал Омарова, Бақытжан Байқадамов, Садық Кәрімбаев, Рамазан Елебаев, Жүсіпбек Елібеков, Шәмші Қалдаяқов, Әбілахат Есбаев, Махсұтбек Майшекен сияқты әншілер мен композиторлардың сомдалған бейнелерін жасаумен бірге, тарихта болған өнер адамдарының өшпес шығармашылық балқыма шабытты шақтарын, олардың тылсым өнерпаздық құпияларын шеберлікпен көрсеткен.
Міне, Ілияның осылайша жазушы екенін білсек, тек соңғы жылдары ғана дүниеге келген «Аққу әні», «Еділ-Жайық», «Сырлы жүрек пернесі» атты кітаптары арқылы оның музыка зерттеушісі екеніндігіне көзімізді жеткіземіз. Ілия Алматы, Астана, Атырау теледидарынан төгіліп сөйлеп отырғанында арғы-бергі замандардағы композиторлардың, әсіресе әнші сал-серілердің әрбіреуінің сазгерлік табиғатын тарата, ашып айтқанда, көрермендердің өздерін ұмытып тыңдайтындарын қастерсіз. Не деген жанкештілік, не деген тереңдік десеңізші. Мұның бәрін ол қайдан білді? Ілиядан бұрын да атақты халық әншілері туралы зерттеу еңбек жазылыпты. Ол – біреу ғана. Ол Ахмет Жұбановтың «Замана бұлбұлдары». Бірақ Ілияның зерттеулері ондағы зерттеулерге ұқсамайды. Себебі Ілия өзінің пікірлері мен тұжырымдарын, деректерін Ахметтен алған жоқ, әлгі белгісіз жайларды халық аузынан жазып алды. Ол ел аралады. Зәредей де болса деректің түбін қазды, соның шындығына жетуге тырысты, әндердің табиғатын ашты, қалай пайда болған тарихын зерттеді, іздеді, табаны тозды, жүрді, тау, дала, орман, тоғай, құмды жолдарды кезді. Әнші-сазгерлердің өмірлеріне, ән тағдырына, әндердің туу тарихына байланысты бұлдыр жайларды нақтылады, шындықты ашты, қолға ұстатқандай айқындады. Сөйтіп, халық алдына көп құпияларды жайып салды.
Бұл жерде біз музыканың басқа зерттеушілері жоқ демейміз.
Музыка зерттеушілері Затаевичтен бастап күні бүгінге дейін бар екенін және аз емес екенін білеміз. Бірақ дәл Ілия Жақановтай халыққа жақын, қарапайым халықпен бірге араласып, біте қайнасып, керек десеңіз өздерімен сырласа жүріп зерттейтін адам ол біреу де, бірегей, ол – Ілия десек, еш қателеспейміз.
Ілияның әрі эссе, әрі зерттеу, әрі теориялық талдаулар беретін очерктері көп екенін айтар болсақ, олар мыналар: «Үшқара», «Топайкөк», «Иман Жүсіп әндерінің тағдыры», «Ақшашақ», «Есіл өзен», «Жиырма бес», «Жүрек пернесінде» ,«Дударай», «Тәңірберген Молдабай», «Мен өзім Аманғали атанамын», «Таңжарбайдың әні», «Махамбеттің отты әуені», «Қызыл әнші», «Мәриям туралы ән», «Қойыстың әні», «Балқадиша», «Жалмұқан-Ақтоқты» және тағы басқалар. Осы шығармаларын оқығанымызда алуан әсерге кеңелеміз. Біріншіден, қызығамыз, екіншіден, жаңа деректерге тәнті боламыз, үшіншіден, сезімнің мол құшағында қалып, тебіренеміз, осынша тірніктеп жинап жазған авторды жанымызбен аялайсыз. Бұлардың бәрі қазақ өнеріндегі құбылыстарды өнерсүйер халық жүрегінің түкпікіріне жеткізуге қызметтену үшін, шабыттың қайнар бұлағында отырып жазған дүниелер деп білеміз. Қазақ өнерінің тарихына, қазақ музыкасының тарихына қосылған үлес деп бағалаймыз. Ән шежіресіндегі кейбір халық санасында ұялаған ағат орныққан деректерден тазартып, дүние бағытқа сілтейтін соншама таңқаларлық мәнді және ғұламалық дәріс екендігіне шәк келтірмейміз. Осы айтылғандарды біраз мысалдармен дәлелдеп өтейік. Әр өнер сүйер қауым күні бүгінге дейін «Дударай» әнінің авторы Мария Жагорқызы Рекина деп келді. Мұның өзі халық арасында лақаппен тараған қате дерек екенін Ілия тайға таңба басқандай етіп, елді ұйқыдан оятқандай селт еткізді. Бұл әнді Мария шығарды дегенге Марияның өзі таң-тамаша қалған көрінеді. Тіпті оған Қазақ ҚСР-нің еңбегі сіңген артісі деп атақ бергеніне де таңданған. Ал, шынында, бұл әннің сөзін де, музыкасын да шығарған өнерімен бір аймаққа ғана белгілі болған, бірақ барша халыққа аты таралмаған Үлебай деген адам екенін зерттеуші дәлелдеп берді. Немесе «Балқадиша» әнінің шығу тарихын да халық теріс түсінгенін, Балқадиша өмірде болған адам екенін, фотосуретіне дейін баспасөзде жариялаған Ілия оның Ақан серінің, ешқандай ғашығы болмағанын, тек оның әні қыздың сұлулығына, өнеріне сүйгендіктен туған туынды екенін дәлелдеді. Сонымен бірге ән тексі кеңестік дәуірге лайықталып бұрмалағанын да анық айтты.
Өлең жолдары: «Дегенде Балқадиша, Балқадиша, күйеуі сексен
бесте шал Қадиша» деп бұрмаланғанын көрсетті. Балқадишаның сүйген жары Сүлеймен деген нар тұлғалы, елдің халық құрметтеген ардақты азаматы болғандығын, оның «Балқадиша» әнін өте жақсы көргенін, Балқадишаға арналған әнге сүйсінгеннен, әншілерге, Балқадишаның өзіне үнемі айтқызып, Ақан Серінің талантына бас иіп өткен адам екенін жақсы бейнелеп көрсетті.
Тағы бір дерек – Ақан Сері мен Ақтоқты мәселесі. Бұл туралы автор мынадай қызық оқиғаны алға тартады. «Қарауылдың Жақсылық атасы күні бүгінге дейін Ақан Сері мен Ақтоқты оқиғасын намыс қылады. Бұл елдің адамдарымен бұл жөнінде сөйлесу оңай емес, ол ыңғайға келе бермейді. Ол сырды қозғау қиямет. Ертеде осы Қызылағашта Ғабит Мүсіреповтің «Ақан Сері – Ақтоқты» пьесасы қойылғанда, қариялар өре түрегеліп: «Асылымызды қорламай, тоқтатыңдар, түге! Жалмұқан мен Ақтоқтының сүттей ұйып өткен өміріне дақ салмаңдар бүйтіп! Өніп-өсіп отырған бұл әулеттің бала-шағаларының көңіліне қаяу түсірмеңдер! Осы келген беттеріңмен қайтыңдар, бұл ауылдан тайып тұрыңдар! Бізге жалған сөз керек емес!» -деп артістерді қабылдамай, қуып шығыпты.
Иә, шынында да Ақан Сері Ақтоқтыға ғашық болған. Оған арнап
бірнеше ән шығарған. Бірақ Ақтоқтының өзі сүйген, баяғыда өзіне атастырып қойған Жалмұқан атты жары бар. Ақтоқты мен Жалмұқанның үйлену тойы үстінде Ақан Сері Ақтоқтыны күштеп алып қашады. Бірақ Ақтоқты таңдағаны Жалмұқан екенін айтып, ой бауырымын кеседі. Сөйтіп, ел арысы, елдің ардақты азаматына Жалмұқанға Ақтоқты қайтарылыпты. Ал Жалмұқан бұл оқиғаға ешқандай кек сақтамаған, қайта Ақан Серіні халықтың әнші еркесі санап, талай кездесіп жүріпті. Ақтоқтыға арналған әндерді сүйсініп тыңдапты.
Ал, бұл оқиғаларды бұрын халық білген жоқ. Олар тарихтың
қойнауында, заман шаңының астында қалған шындықтар еді. Ілия бұл шындықтарды қатпарлы жылдар тереңінен қазып алып, халық санасына дұрыс бағыт сілтеді. Бұл зерттеуші тарапынан жасалған батыл әрекет еді.
«Зәуреш» әнінің тарихына байланысты тағы бір шындық бар.
«Зәуреш» деген Мұхиттың әні екенін, Зәуреш деген қыздың ерте өлгенін жоқтаған әкенің зары екенін халық білді. Бірақ ол кімнің қызы екенін, қалай өлгенін, қайда жерленгенін, күйеуінің кім екенін білмеді. Ілияның анықтауынша, Зәуреш Медет деген атақты ел биінің қызы екен. Оның үш әйелінен отыз ұлы болыпты, жалғыз қызы осы Зәуреш екен. Ұлдары елді жайлаған дерттен қаза тапқан. Ұзатқан қызы да дүние салған. Бұл оқиғалар әкені айықпас қайғыға душар етеді. «Зәуреш» Медеттің ұзақ зары қылып, қайғылы сазбен Мұхит шығарған ән. Ырғыз жерінде жатқан қызының бейітіне келіп айтқаны бұл зарлы ән бүкіл елге қайғының гимніндей боп тарады. Ілия тіпті Зәуренің күйеуінің кім екенін де зерттеп білді. Оның ХІХ ғасырда өмір сүрген қазақтың ардақты перзенттерінің бірі екенін, Алтынсаринмен замандас, ұлы педагог идеясында қызмет еткен азамат екенін анықтады. Бұл қызықты деректер халықты танғалдырды. Ілияның өнерді зерттеудегі жұмыстары бұл айтылғандарымен шектелмейді. Батысқа көшіп келіп, халықпен терең сырласу мектебін ашқан ол ерте кездегі уақыт уысында қалып, белгісіздікке ұштасқан талай халық композиторларын тұңғиықтан алып шығып, жаңа заманның кәусар ауасына қандырып, елдің аялап тұтар дүниесіне айналдырды. Аманғали, Қызыл әнші, Қойыс, Қисса, Ажар, Досат сияқты әнші композиторлардың «Аманғали әні», «Қара ат», «Босмойын», «Әмірхан», «Гүлжансары», «Сағындым, Жайық», «Ауылым Қызылқоға кемерінде», «Шандоз», «Қамшыгердің әні», «Жаңғақ» әндеріне өмір Ілия қолымен сыйланып, Атыраудың біртуар әнші-өнерпазы Қуанғали Жұмалиевті жарыққа шығаруы, елге жариялауы іздемпаздық, талмай зерттеушілік нәтижесі..
Ілияның көркем сөз туындылары ән тудыру, шығармашылық құпиясымен байланысты. Ән қалай туады, сөз қалай туады? Сазгер қалай толғанады? Әуелі ән туа ма, әлде сөз туа ма? Бұрын туған саздың сөзі қалай іздестіріледі? Мұның бәрін жазушы шеберлікпен оқырманды қызықтыра баяндайды. Осы құпияларды суреттеумен композитор оқырманды өзінің шығармашылық лабораториясына енгізіп жібереді. Ол фантазиясымен шарықтатып, әннің дүниеге келу сәттерін бастан кешіргендей болады, қызығады. Композитордың өнер туындысын дүниеге әкелгендегі толғанысы оқушыны шығармашылық азапты автормен бірге өткізгендей сезіндіреді. Егер бұл құпияларды жас таланттар оқыса, сөз жоқ, шығармашылықтың сырларына үңілер еді.
Мұндай ғажайыптар Ілияның «Сырлы жүрек пернесі» деген кітабын оқығанда көрінеді. Композитор ақынмен қалай шығармашылық байланыста болуы керек, ақынның ән табиғатына, мінезіне сәйкес келетін қандай сөздер жазуы керек екеніне кеңес беріледі. Ілияның өзі ақын болғандықтан, кей жағдайда әнге лайықтап шығарылған кейбір ақындардың сөздеріне өз бетімен өзгеріс енгізіп, тіпті, ән қайырмасын да өзі жазып жіберетіні шындық. Мысалы, «Еділ-Жайық» әнінің қайырмасын Ілияның өзі шығарған. Ақынмен шығармашылық байланыс қандай болатындығын қолға ұстатқандай етіп жазған эсселері тартымды баяндалады. Аталмыш кітап Ілияның талантты ақын Қасымхан Бегманмен қоян-қолтық ұйымдасып шығарылған әндерінің тағдырларына арналған. Ақын мен композитор бір- бірімен қалай үндесу керек, қалай байланысу керек деген мәселені үйренгісі келген әрбір сазгер осы кітапты оқыса, нағыз әдістемелік қымбат құралды тапқандай қуанары қақ.
Ілия – лирик ақын. Алғашқы кезде оның бірқатар әндері өзінің сөзімен шықты, ілгеріректе мүмкін композитор әніне лайық сөз таба алмаған болар. Сондықтан өзінің ақындық талантын іске қосқан. Әуелі туған мелодиясының мінезіне сай сөзді өз көкірегінен туындатты. Мысалы, мына әндер Ілияның өз сөзімен үндестік тапты: «Ақ қайың», «Асылым», «Әсел», «Бозкөл», «Бұлбұл еді», «Даниярдың әні», «Жайлаукөл кештері», «Көгілдір көлме», «Қыземшек», «Сырымбет», «Толағай», «Шолпан жұлдыз».Олар мелодияның дәл пернесін басқан поэтикалық жолдармен қиындасса, кейіннен Батыс Қазақстанда туған «Доссор вальсі», «Мақаттың ерке бұлбұлы», «Құлсары», «Ағады Жайық, ағады», «Маңғыстау» әндері де өз жан жүйесін баураған сөздермен дүние есігін ашты.
Ілияның поэтикалық туындылары нағыз ақындық жүректен шыққанын өлең техникасындағы қиюласқан ғажайып шеберлік, өлең өрнектеріндегі суретті сөздер әнді айтушы ғана емес, тыңдаушылардың да қиялын көкке өрлетіп, жан- жүйелерін жаулап алатынымен дәлелденеді.
Күн батса дәйім алтындай балқып,
Арулар шықса аққудай қалқып.
Жігіттер жайсаң бастайды думан,
Доссордың ерке вальсі шалқып .
(«Доссор вальсі»).
Мақпал түнде толықсып Ай қалқиды,
Өртеніп, жүрек тулап, тән балқиды.
Асыл арман біздерді әуелетіп,
Мақаттың аспанында ән шалқиды.
(«Мақаттың ерке бұлбұлы»).
Тербеліп Жайық ағады,
Толқыны сүйіп жағаны.
Арманы асқақ екі жас
Алаңсыз күлім қағады.
(«Ағады Жайық, ағады»).
«Алтындай балқып күннің батуы», «Арулар шықса аққудай», «Мақпал түнде толықсып Ай қалқиды», «Өртеніп, жүрек тулап, тән балқиды», «Тербеліп Жайық ағады, толқыны сүйіп жағаны» деген тіркестер керемет суреттер. Осы сөздерді оқыған қылқалам шебері айнытпай сурет салар еді. Бұл әндерді айтқан, осы әндермен тәрбелген жастардың қиялында да көрікті бейнелер елес береді.
Поэтикалық жолдардың табиғат суретінен кейін іле- шала адамның сол табиғат әсемдігіне еліктеген бейнелері бір – бірімен психологиялық паралеллизм, яки егіздеу жасалады, адам көңілін үйіріп алады. Табиғаттағы сұлу сурет адамның ішкі дүниесіндегі сұлулықпен үндестік табады. Бұл айтқандарымыз тек өлең сөздеріне байланысты ойларымыз. Бұл қысқа ғана қайырып, Ілияның ақындығына берген баға.
Жазушылық пен журналистік. Екеуінің арасына Қытай қабырғасын қоюға да, екеуін бірдей деуге де болмайды. Алайда журналистік әуелі басталып, жазушылыққа ұласып кетушілік күнделікті өмірдегі табиғи құбылыс екен. Талайлар көсемсөзден бастап, оқырманды үйірген қаламын сөз зергерлігіне ұластырғаны белгілі. Ілияның табиғаты дәл осыған келеді. Алайда, бір айтатын жай, екі стихияның мұхитында еркін қалықтай алатын қаламгер бұл шеберліктерін эфирде тоқайластырды. Ол шебердің шырқау биікке шыққандығы екендігіне ешкім таласпас. Бұған дәлел мол. Ілия жасаған фильмдер мен радиоспектакльдер осының көрінісі. Қазір қазақ теледидарының гауһар қорына айналған «Біржан сал», «Ақан сері», «Үкілі Ыбырай», «Естай әнші», «Жаяу Муса», «Мәди», «Майра», «Балуан Шолақ».... және қазақ композиторлары Мұқан Төлебаев, Ләтип Хамиди, Сыдық Мұхамеджанов, Қапан Мусин, Бақытжан Байқадамов және басқа көптеген сал- серілер мен музыка шеберлерінің шығармашылық бейнелері; сонымен бірге «Шоқан және музыка», «Жамбыл және музыка», «Сәкен және музыка »атты телесериалдар және «Доссор вальсі» мен «Доссорда шай құяды Гүлжансары» фильмдері; Штраус вальсі мен Бетховен шығармашылығына арналған «Вальспен қоштасу», «Айлы соната» атты музыкалық телеспектакльдер өнер саласындағы үлкен тарихи құндылықтарға айналды.
Ал қазақ радиосындағы Біржан сал, Гете, Лермонтов, Бетховен, Шуберт, Абай жайында қойылған, «Бурабайдың баурайында», «Қараңғы түнде тау қалғып», халық әншісі Тоқбай және Шәкен Айманов жайлы «Екі жирен», Ақан Серіге арналған «Балқадиша» атты радиоспектакльдер эфирден түспейтін інжу-маржандар қатарына қосылып, олардың авторы Ілияның мерейін үстем етумен бірге, халықты сүйіспеншілікке бөлейді. Ал, «Ықылас», «Ақан Сері әндері», «Аманғали», «Құрманғазы» атты деректі фильмдердің өзі бір төбе.
Бұл айтылғандардың бәрі Ілияға радиожурналист, тележурналист, режиссер деген шеберлік қырларын да телуге болады деген сөз.
Ілия – композитор. Студент кезінен бері екі жүзден астам ән шығарып, жазған екен. Ата-бабалардың керемет қасиеті бойындағы бұла күшпен мәнерлі құйылып, елді саумал сазбен сусындатқан екен.
Ілия – дала перзенті. Даланың кеңшілігі, ауасының шалқар мөлдірі, өзен- көлдері мен теңіздерінің ерікті де еркелей жағасына соққан толқыны, кәусардай сыңғырлы желі бір кезде жас композитордың табиғатына пәктік қосып, шексіз шарықтатқан екен. Жас бала кезінде көкірегіне қазақ халқының күміс сылдырлы, қоңыр күмбірлі әндерінің мелодиясы ұялаған болмысы жүрегінен басқаша пішінде төгіліп, кеңшілікте сайран салған.
Мұқағалидың:
Ақынмын деп қалай мен айта аламын,
Халқымның өз айтқанын қайталадым.
Күпі киген қазақтың қара өлеңін
Шекпен жауып өзіне қайтарамын, -
дегеніндей, Ілия да «күпі киген» әндерді «шекпен жауып» халқына қайтарды. «Шекпен жабуды» дәстүрлі сазға әсем мелодиямен жаңалық енгізілгені деп білген жөн.
Ілия әндері! Әр қазақ музыкант емес, бірақ әнді түсінерліктей мүмкіндігі зор. Той – томалақтарда әр қазақ «әу» деуден құр емес. Композиторлардың әндерін сүйсіне тыңдап, шырқап айтады да. Солардың ішінде қазақтың жанына, жүрегіне жақын тамаша композиторлардың бірі - Ілия Жақановтың әні.
Шіркін, жастық шақ! Әр адам жас шағында Ілияның талай әндерін шырқады-ау тебірентіп... Ілия әндерінің бір ғажайыптығы сол – шалқып, кеудені кере айтқанда, қазақтың кең даласының рухы қанат бітіргендей болады.
Самалы жұпар жазғы бір кеште,
Ойласам болды Ыстық көл жақты.
Айтылған сырлар түседі еске,
Оятқан сонда ақ махаббатты.
Осы әнге Ілияның өзі шығарған сөзі қалай қиюласқан десеңізші! Айтушының да, тыңдаушының да бар сезімін баурап алады. Мұнда сағыныш, арман, мөлдір сезім, іңкәрлік бүкіл болмысыңды құндақтап, бесікке бөлеп тербеткендей. Бұған қайырма жалғаса келіп, жан- жүйені сілкілеп – сілкілеп алады.
Тулайды жүрек, толқындай шалқып,
Аңсайды жүрек өзіне тартып,
Сағынтқан әнім, Әселім жаным,
Сағынтқан әнім, Әселім жаным.
Бұл бір кезде жігіттер мен қыздардың мөлдір сезімдік шақтарының айырылмас мәңгі досы, сүйсіне, мақтана шырқайтын әні болды.
Ілияның музыкалық шығармашылығындағы классикалық туынды – «Еділ – Жайық» әні. Бұл әннің құдіретті сазында қай ұлт өкілінің де жүрегін жаулап алатындай ерекше қасиеті бар.
Не деген алапат кең, не деген дарқан шалқыма дүние десеңізші!
Асылы, Ілия таланты қазақтың шетсіз де шексіз даласы мен буырқана толқынымен аспанға шапшыған суларын жырлауға келгенде, қанатын жая жөнелетін қасиетке ие.
Құлпырады дала, гүлдейді орман,
Емізеді егіз Еділ мен Жайық.
Ақ шағала айдын, ақталған арман.
Тербеледі кеме, ойнайды қайық.
Кеудені кере баяу шырқатқаннан кейінгі:
А – а - а ағады шалқып,
Аққулары қалқып,
Еділ мен Жайық, - дегенде,
өзіңнің туған жеріңе деген сүйіспеншілігін арта түскендей болады. Саз бен сөз бір- біріне үйлесіп, қиюласып, бойыңа мақтаныш кернетеді.
Ілия әндерінің осы қалайы жоқ. Бәрі жүрегіңді қолыңа ұстатып, бауырыңды елжіретеді, көңіліңді асқақтатады, шалқыған сезімнің ақ жауынына қарсы жүгіргендей боласың. Өзіңді ерекше бақытты сезінесің, дарқан сезінесің, өмірде бар екеніңді әлемге жариялай алатындай күй кешесің. Мұның бәрі композиторға шексіз ризашылыққа әкеліп, оның талантына табындырады.
Ілияның әрбір әні лиризмімен гүлдің хош иісті жұпарындай, жаздың кешкі жылы самалындай, Ақ Жайықтың толқындарының жүйкені жібітерлік сылдырындай, ғашықтар иіліп кеп, бір-бірінің мойнына жібек дем сыйлағандай, он екі мүшеңді жібітіп, алпыс екі тамырыңды күйге түсіргендей. Қуаныштың да, мақтаныштың да, сүйіспеншіліктің де, ризашылықтың да, бәрі қосылып, балбырай жүйке жібітіп, рахатқа батырып, көзге жас үйіргендей.
Ілияның бұрынғы әндері де, қазіргі Ақ Жайық өңірінде туған жаңа әндері де, Қасымхан Бегманмен шығармашылық байланыста туған әндері де ерекше жаратылысты, басқа композиторлардың әндерінен табиғаты мүлде бөлек.
Ілия – әнші. Оның әншілік өнерін өзіміз тыңдап, көріп, риза боп, рахаттанып жүрміз. Егер ол әндерін сахнадан орындауды бірден дағдыға айналдырғанда, Ескендір Хасанғалиев сияқты шебер орындаушы бола алатындай мүмкіндігі зор. Себебі Ілияда әсем тенорлық дауыс бар. Және нағыз ер дауыс, нағыз ерлік дауысы, нағыз ұранды дауыс. Кең диапозон, шырқай жөнелгенде шексіз кеңістікті жаңғыртқандай, әлемді уысына үйірердей дауыс. Талай рет сахнада, той-томалақтарда, кездесудің алуан түрлі сәттерінде еш іркілместен шырқай жөнелгенінде, жұрттың өндіршектері үзілердей, ауыздарын ашып аңырып қалады.
Жұмекеннің:
Тентек үн кетіп еді дауылдап бір,
Аңқиып әр жерде бір ауыз қапты, - деп айтқанындай күй пайда болады.
Жалпы, Ілия әні мен оның дауысын жақын бір арна десе болады. Екеуіне де композитордың өзінің ішкі адамшылық бүкіл болмысы қосылып, бүкіл организмі шығармашылық фокусқа түсетіндей. Сондықтан да Ілия әндері адам сезімінің терең тұңғиығындағы домбырасының пернесі мен шегін дәл басып, алуан түрлі өзіндік күймен тербете алады.
Композитордың алғаш туған әндерінің өзіне мән бере тыңдап, зерттей қараған қазақтың музыка корифейлерінің берген бағалары таң қалдырады.
Қазақ консерваториясының профессоры Василий Васильевич Великанов: «Мен бұл жігіттің біраз әндеріне аккомпономент жаздым. Ағылып жатқан мелодия. Ән формасын, әншінің дауыс мүмкіндігін керемет сезінеді. Әндері халық әндері секілді кең тынысты. Ұлттық колориті сондай жарқын», - депті. Профессор Латиф Хамиди: «Әндерінің біразы вальс. Менің стихиям. Бірақ, романсқа, қазақтың дәстүрлі әндеріне бейім. Осы жағы вальстен басымырақ. Бұл жағынан алғанда Аблахат Еспаевтың табиғатына жақын. Әндері салмақты. Ойлы. Мелодияға бай», – десе; профессор, қазақтың тұңғыш операларын жазған композитор Евгений Григорьевич Брусиловский: «Бұл жігіт – нағыз халық композиторы. Ешбір консерватория тұла бойы мелодист – композиторды оқытып шығарған жоқ. Әндерін көріп отырмын. Өзінің осы табиғатын бүлдірмейік. Шығаратын әнін сал-серілерше емін-еркін шығарсын», - деген екен.
Нағыз музыка мамандарының, шеберлерінің, білгірлерінің мұншама төгіле айтқан сөздері Ілия табиғатын дәл таныған, дәл байқап бағасын берген.
Композитордың тек «Еділ – Жайық» әніне ғана айтылған лебіздерде шек жоқ.: «Еділ – Жайық» – әннің төресі «(Роза Бағланова)» Ілия Жақанов Еділ мен Жайықты қатар толқытып, қазақ халқының еңсесін көтерді». (Шота Уәлиханов), «Еділ – Жайық» – қазақ халқының гимні» (Асанәлі Әшімов), «Кейінгі кезде шыққан әндердің ішіндегі ең дүлдүлі – Ілияның осы «Еділ мен Жайығы» (Еркеғали Рахмадиев). «Еділ – Жайықты» ел басшысы болған, қазақтың біртуар перзенті Дінмұхамет Қонаев Гүлмайдан Сүндетованың орындауында бірнеше рет айтқызыпты. Елбасы, Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Ілияның әндерін жанындай сүйеді. Бойлай кездескен сайын «Толағай» әнін айтуын сұрайтын көрінеді. Ал, бір кездесуде Ілияның бірнеше әнін, «Толағайды» қоса, Президенттің өзі орындап беріпті.
Ілияға жар қосағы Тиышкүлді ән құдіреті табыстырған. Тиышкүл- тамаша әнші. Бір кезде жас жүректердің дүрсілі әнмен бірге соқса, қазірге дейін сазға бөлене мызғып, сазға тербеліп оянады. Жаңа туған әнді тұңғыш рет айтып, Тиышкүл әннің тұсауын үйде кесетін көрінеді. Содан кейін ғана елге тарайды. Ілия әндерін қазір қазақ және әлем сахнасында қазақтың дүлдүл әншілері сүйсініп, үлкен махаббатпен орындайды. Ермек Серкебаев, Ринат Абдулин, Жамал Омарова, Бибігул Төлегенова, Әлібек Дінішев, Рамазан Стамғазиев, Роза Рымбаева, Бағдат Сәмединова, Ақжол Мейірбеков, Майра Ілиясова, Қайрат Байбосынов, Қажыбек Бекбосынов, Толқын Забирова, Сәуле Жанпейісова, «Мұзарт», «Серпер» топтары; Атырауда Аманжан Басығараев, Гүлмайдан Сүндетқызы, Маржан Төреханова, Медет ........ және тағы басқа жезтаңдайлар Ілия әндерін халық жүрегіне тебірене жеткізушілер.
Ілия Жақанов туралы қанша айтса да тауысу қиын. Оның сегіз қырлы феномендігі туралы сөз жыраулардың талай толғауларындай, күйшілердің домбыра күмбіріндей төгіле береді.
Бүгінгі күні кең байтақ Республикамыздың о шеті мен бұ шетін бүкіл алты Алашты Ілия әндері құшағына алып, бауырына қыса, ғажайып сазымен баурауда. Композитордың өзі елдің қай бұрышына, қай түпкіріне барса да, қай Республикаға қадам басса да, оны бауырындай қабылдайды. Қазір Ілия әні қазақ даласының мөлдір самалындай есіп тұр.. халыққа ән керек, Ілия әні – рухани сусындай қажет.
Ілия әні-жүректің дүрсілі, қан тамырының бүлк-бүлк соғысы. Ілия әні-ішкі сезімнің үні, адамның жүйке жүлгелерінде жүгірген тіні, мый клеткаларының дыбыссыз қозғалысы, түнгі самалдың майда лебі, мөлдір бұлақтың сыңғыр күлкісі. Ілияның әні-даланың кең құшағы, күн шуағының гүлге төккен нұры, мөлдір өзен толқынының сыңғыр күлкісі, үзіле толқыған сыры. Ілияның әні-тылсымның тынысы, Ай мен Күннің бір-біріне құштарлана қарауы. Ілия әні – ғашықтардың үнсіз ұғысы. Ілия әні-адамдардың сазбен желпіген майда сыры.
Ілияның ұлан-ғайыр еңбегі мемлекет дархандығымен орынды бағасын алғандығы оның мынадай әдеби қаламгерлік, ғылыми және композиторлық дәрежелерімен айшықталады. Ол – Жазушылар Одағының және Журналистер Одағының мүшесі, Қазақстан музыка қайраткерлері Одағының мүшесі.
Ол – СССР теледидары мен радиосының үздігі, Қырғызстанға еңбегі сіңген мәдениет қайраткері, Әлеуметтік ғылымдар академиясының академигі, Халықаралық Жамбыл атындағы сыйлықтың иегері, Шынғыс Айтматов атындағы сыйлық иегері, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Қазақстанның «Парасат», Қырғызстанның «Дәнекер» ордендерінің иегері.
Ілия Жақанов – халық сүйіспеншілігіне бөленген жазушы, ғалым-музыка зерттеушісі, дүлдүл композитор.
Бүгінгі күні Ілия Жақанов торқалы 85 жасқа толды. Қазақтың біртуар феноменіне денсаулық, шалқар шабыт, мөлдір көңіл-күй тілейміз. «Сүйер ұлың болса, сен сүй, сүйінерге жарар ол!» (Абай).
Қадыр ЖҮСІП,
Қазақстан Жазушылар
Одағының мүшесі,
филология ғылымдарының докторы,
профессор
ПІКІРЛЕР