Рыспай Ғабдиев

«ҚОС ІШЕКТІҢ ҚУАТЫ» концерті
(Рыспай Ғабдиевтің 85 жылдық мерейтойына орай)

         Қазақтың жері талантты тұлғаларға бай, сондай дарын иелерінің бірі – Рыспай Ғабдиев –еліміздің мәдениет тарихында өшпес із қалдырған шын мәніндегі халық әртісі. Ол – орындау шеберлігі бөлек домбырашы, күйші әрі дирижер ретінде ел есінде. Қазақтың маңдайына біткен осы бір жарық жұлдызы, өткенмен бүгінгі күй дәстүрінің алтын көпірі болған «Күй қағаны» әр күйдің тарихын естір құлаққа дөп жеткізе білген.
   Рыспай Ғабдиев 1936 жылы Құрманғазының отаны – Ресейдің Астрахань облысында, Еділдің жағасындағы Қызылжар ауылындадүниеге келген. Жастайынан күйшілік өнерге ерекше ықылас танытып өскен дарынды баланың қызығушылығына туған ағасы Ғалымжан Ғабдиев қамшы болған. Осыдан ары кәсіби білімін Чайковский атындағы Алматы музыкалық училищесінде бастаған ол оқу жылдары Құрманғазы атындағы қазақ халық аспаптар оркестріне жұмысқа шақырылған. Онда Кали Жантілеуов, Оқап Қабиғожин, Нұрғиса Тілендиевтерді өзіне ұстаз тұта отырып, солаға еліктеп өз өнерін шыңдайды және Қазақстан мен шетелдің көптеген қалаларында өнер көрсеткен. 1957 жылы күйші осы ұжымның құрамында Мәскеуде өткен Бүкіләлемдік жастар мен студенттер фестиваліне қатысып, лауреат атанды.
   Осылай, бар ғұмырын күй өнеріне арнаған Рыспай ағамыз Шымкентте Әл-Фараби атындағы Мәдениет институтының сырттай бөлімін тамамдап, өз еліне оралады. Мұнда «күй атасы» Құрманғазы, «күй анасы» Динаның дәстүрлерін жалғастырып, ұстаздық қызметке бет бұрады. Көп жылдар бойы Атырау музыкалық училищесінің ұстазы, Доссор музыка мектебінің директоры, Атырау педагогикалық институты музыка факультетінің деканы болып қызмет істеген ол көптеген шәкірт тәрбиелейді. Жас ұрпақты қазақ өнері мен дәстүрін бағалап, құрметтеуге әрі музыканы қастерлеуге баулиды, сары майдай сақтап келген орындаушылық құпияларын шәкірттерімен аянбай бөліседі жәнедомбырадан сабақ беру әдістемесі бойынша кітаптардың («Балалар оркестрімен жұмыс», «Домбырада ойнауды үйрету әдістемесі») авторы атанады.
   Рыспай Ғабдиевтің орындаушылық шеберлігі құбан дүзде дара шапқан қара тұлпардай еді. Ол орындаған әр күйдің өңі кіріп, түсі құлпырған. Оның орындауындағы күйлер енген бірнеше күйтабақтар республикалық телерадионың алтын қорында сақтаулы. Оның ішінде ерекше орындау шыңына көтерген халық күйі, Құрманғазының «Төремұрат», «Адай», «Қайран шешем»; Динаның «Бұлбұл», «Байжұма»; Дәулеткерейдің «Қос ішек», «Көроғлы», Сейтектің «Ақсақ құлан», Есбайдың «Ел айырылған», Ерғалидің «Қоштасу» күйлері бар.
   Рыспай Ғабдиевдирижер ретінде қызмет еткен кезде оның ұйымдастырушылық қырыкереметұшталды. Оның бойындағы айрықша қабілет дарынды домбырашы болуымен қатар, қаншама шығармашылық ұжымды біріктірген іскер ұйымдастырушы ретінде де жақсы ашылды. Болгарияда оркестрлер арасында өткен халықаралық байқауда ол құрған Мақат аудандық халық аспаптар оркестрі алтын медаль иеленді. Оның бір өзгешелігі – өз оркестрі үшін ол музыканттарды аудан ауылдарынан жинады. Олардың қатарында мұнайшылар, оқушылар, жүргізушілер, малшылар бар еді. Әрқайсысын Рыспай Ғабдиев ноталық сауаттылыққа үйретіп, шебер домбырашы етіп шығарды.
    Атырау облысының мақтанышы әрі Рыспай Ғабдиевтің басты еңбегі – 1990 жылы өзі құрған Дина Нұрпейісова атындағы академиялық халық аспаптар оркестрі, ол онда тұрақты көркемдік жетекші әрі бас дирижер болды. Қазақ музыкасы мен Қазақстанның ұлттық мәдениетін дәріптейтін бұл оркестркөптеген елдерге (Австрия, Германия, Түркия және т.б.) барып, барлық жердезор табыспен өнер көрсеткен. 1994 жылы оркестр халықаралық фестивальдің бас жүлдесін (Түркия), 1998 жылы «Құрманғазы және Ұлы дала әуендері» халықаралық фестивалінің бас жүлдесін жеңіп алды.
   Ол шын мәнінде бар өмірін халық музыкасына, оның ұлы домбырасына арнаған дарынды адам еді. Музыкалық қабілет әкесі мен атасының ізін жалғастырушы балаларына да, немерелеріне де берілді. Бүгінде көрнекті маэстроның ісін жалғастырып келе жатқан оның әріптестері, шәкірттері мен ізбасарлары ұлы дала перзенті Рыспай Ғабдиев туралы естелікті мәңгі жадында сақтайды.Ол музыкант ретінде, сондай-ақ халық шығармашылығын насихаттаушы ретінде тарихтаөзіндік терең із қалдырды.
   Күйшінің есімі Атыраудағы өнер мектебі мен қаланың шағын ауданындағы көшегеберілген.
   Домбырашы, дирижер, профессор Рыспай Ғабдиевтің қызметі мемлекет тарапынан лайықты деңгейде бағаланған. Ол – ҚР еңбек сіңірген мәдениет қызметкері (1979),Қазақстанның Халық әртісі (1996),«Парасат» орденімен марапатталған (2001).