Сұранысқа сай маман болу – қазіргі заман талабы
Әлемде адамдарға көмек көрсетуге бағытталған сан алуан мамандықтар бар. Солардың бірі – дефектология. Бұл мамандықты ерекше деп атауға болады, өйткені ол бірден бірнеше ғылымның элементтерін біріктіреді, яғни педагогика, медицина, психология. Дефектолог психикалық немесе физикалық дамуында ауытқулары бар балалармен жұмыс істейді. Ол маңызды әлеуметтік тапсырманы орындайды – ерекше бүлдіршіндерге қоғамда әлеуметтенуге және бейімделуге көмектеседі, оларға толық өмір сүруге мүмкіндік береді. Дефектолог мамандығы жыл сайын сұранысқа ие болып келеді, сондықтан көптеген адамдар осы мамандықты қайда және қалай алуға болатынын ойлайды.
Дефектология дегеніміз не?
«Дефектология» термині екі сөздің бірігуінен құралады. Олар – «defectus» латын тілінен аударғанда «болмау» немесе «жетіспеушілік» дегенді білдіреді; «logos» - грек сөзі, сөзбе-сөз «ілім» деп аударылады.
Дефектология – салыстырмалы түрде жас мамандық, оның пайда болуы психологияның, неврологияның, жалпы және арнайы педагогиканың дамуымен байланысты.
Дефектологияның қоғамдағы маңызы қандай?
Дефектологтың жұмысы физикалық немесе психикалық дамуында ауытқулары бар балаға толыққанды өмір сүруге, айналасындағы әлемге, оның жетістіктері мен құндылықтарына қосылуға мүмкіндік береді. Арнайы білімі бар дефектолог мұғалімі ата-аналарға балаларды тәрбиелеу мен оқытудағы қиындықтарды жеңуге көмектеседі.
Дефектологтар сұранысқа ие мамандар болғандықтан, жұмыссыз қалмайды. Олар төмендегідей мекемелерге жұмысқа орналаса алады:
· мектеп-интернаттар;
· балалар орталықтары;
· балабақшалар;
· санаторийлер;
· арнайы білім беру мекемелері;
· медициналық орталықтар;
· оңалту орталықтары.
Көбінесе тәжірибелі дефектологтар бір немесе бірнеше оқушымен жұмыс жасау арқылы жеке практикамен айналысады.
С. А. Бадмаев, Г. В. Бурменская, О. А. Карабанова, В. А. Сластенин, А. С. Спиваковский және басқа мамандар білім беру жүйесіндегі түзету-дамыту жұмыстарының орындылығы мен қажеттілігі сыртқы әлеуметтік және педагогикалық жағдайларға (әлеуметтік жағдайлардың өзгеруі, құндылықтар мен моральдық талаптардың өзгеруі), сондай-ақ балалардың рухани әлемінде болып жатқан психикалық және танымдық процестердің даму ерекшеліктеріне, олардың санасына, өмірге көзқарасына, қоғамға деген көзқарасына байланысты екенін көрсетті.
Дефектолог мұғалімнің кәсіби қызметі мүмкіндігі шектеулі адамға оның әлеуметтік бейімделуіне және арнайы (түзету) білім беру құралдарымен интеграциялануына жәрдемдесу мақсатында әлеуметтік-педагогикалық, оңалту, консультациялық-диагностикалық, психотерапиялық, түзету қызметінің бірнеше түрлерін қамтиды.
В. А. Васильева атап өткендей, ерекше балалармен жұмыс істейтін маман түзету-дамыту процесін ұйымдастыруда балалардағы психикалық процестердің ерекшеліктерін ескере отырып, баланың жеке басын дамыту мен түзетудің оң жоспарын құруы және жеке тұлғаның дамуына бағытталған білім беру ортасын ұйымдастыруы тиіс.
Н. Н. Малофеевтің пікірінше, XXI ғасырдың арнайы білім беру жүйесі –бұл жаңа жүйе. Дефектологтың педагогикалық қызметіне жаңа талаптар қойылуда. Олар: қоғамның дамуына ілесіп, ондағы өзгерістерді ескеру, озық педагогикалық тәжірибені, арнайы білім беру саласындағы жаңалықтарды шығармашылық зерттеу, педагогикалық шеберлігін үздіксіз жетілдіру.
Л. М. Шипицына атап өткендей, ерекше балаларды қоғамға бейімдеудің сәтті болуы, көбінесе, әлеуметтік ортаның, ең алдымен, мұғалімдердің балаға деген қарым-қатынас жүйесіне байланысты. Автор балаға деген оң көзқарас оның дамуына жақсы әсер ететіндігін жеткізді. Сондықтан мұғалім мұндай балалармен жұмыс істеуге дайын болып қана қоймай, сонымен қатар белгілі бір кәсіби дайындық деңгейіне ие болуы керек.
И. В. Белякова мен В. Г. Петрова педагогикалық-түзету жұмысын ұйымдастыру кезінде мұғалімдер ерекше балалардың психофизикалық дамуының ерекшеліктерін, сондай-ақ олардың компенсаторлық мүмкіндіктерін ескеруі қажет екенін атап өтті. Мамандар балаларда өмірлік маңызды дағдыларды қалыптастырып, олардың сәтті әлеуметтік бейімделуі үшін қолдан келгеннің бәрін жасауы керек.
И. В. Белякова мен В. Г. Петрова атап өткендей, педагог-дефектолог тек балаларға ғана емес, олардың ата-аналарына да көмек көрсету қажет. Дефектологияның ерекшелігі де осында. Е.М.Мастюкова отбасының педагогикалық түзету процесінде маңызды рөл атқаратынын атап өтті.
П. Шуман көрсеткендей, баланың психикалық даму деңгейі неғұрлым төмен болса, дефектологтың білім деңгейі соғұрлым жоғары болуы керек.
Бүгінгі күні мүмкіндігі шектеулі балаларға қатысты статистика көңілді құлазытады. Елімізде 87 мың мүмкіндігі шектеулі балалар бар. Бұл ел тұрғындарының 0,4 пайызын құраса, елдегі барлық балалардың 1,5 пайызы. Еліміздегі барлық мүгедек балалардың 72,8 пайызының жүйке жүйесінде ақау немесе туа біткен кемтарлығы бар, психикасы бұзылған. 4,5 мың баланың есту қабілеті төмен немесе мүлдем естімейді. Көзі нашар көретін немесе мүлдем зағип болып қалған балалар саны да 4,5 мың. Өздігінен жүріп-тұра алмайтын балалар 28 мың болса, олардың 1,4 мыңы арбаға таңылған. Соған сәйкес, дефектолог мамандығына да сұраныс көбеюде.
Дефектология мамандығы 4 саладан тұрады. Олар олигофренопедагог, сурдопедагог, тифлопедагог және логопед. Соның ішінде, Х. Досмұхамедов атындағы Атырау университеті дефектолог-логопед мамандарын даярлайды.
Болашақ дефектолог-логопедтер Атырау қалалық №20 «Алтын балық» сөйлеу тілінде күрделі бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы балабақша, №3 Атырау облыстық тіл кемістігі бар балаларға арналған мектеп-интернат, №3 арнайы әлеуметтік қызметтер көрсету орталығы және өзге де білім беру ұйымдарының базасында өндірістік практикадан өту кезінде кәсіптік-педагогикалық іскерлікті пысықтауда.
Уақыт өзгереді, оқыту мен тәрбиелеу тәсілдері жаңартылады, бірақ ерекше балалар әрқашан адамға, оларды түсінетін және көмектесетін, айналасындағы әлемде жаңа, жайлы өмір сүруге мүмкіндік беретін дефектолог маманына мұқтаж болып қала бермек.
Жанар БЕКЖАНОВА,
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университеті
«Психология және арнайы білім беру»
кафедрасының аға оқытушысы
ПІКІРЛЕР