Латын әліпбиіне көшу – заман талабы
Ел Президентінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласын жүзеге асыру мақсатында өткізіліп жатқан «Қазақ жазуын латын әліпбиіне көшіру: жаһандану жағдайындағы мемлекеттік тілдің дамуы» халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның екінші күнінде тіл саласының мамандары 3 секцияға бөлінді.
Бірінші секцияда "Жаһандану кезеңіндегі əлемдік коммуникациядағы латын графикасының рөлі" тақырыбы төңірегінде Батыс Қазақстан инновациялық-технологиялық университетінің профессоры, ф.ғ.д. Мұрат Сабырдың модераторлығымен білім саласының өкілдері ой өрбітті. Рухани жаңғыру аймақтық кеңсесіндегі секцияда баяндамашылар ф.ғ.д., профессор Қ.Молгаждаров "Латын қарпіндегі қазақ əліпбиінің маңыздылығы мен мəселелері", Шахид Бехешти университетінің профессоры, доктор Абдоламир Ченари "Changing Alphabet: Experienus of Irans and Kazakhstan", Қырғызстан халықаралық университеті проректоры, PhD Б.Акылбеков "Переход кыргызского алфавита с кириллицы на латиницу: положительные и отрицательные стороны", ф.ғ.к., доцент Б.Исхан "Латын негізді қазақ əліпбиі бойынша емле ережелерін дайындауда ескерілетін мəселелер", ҚР Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының Батыс Қазақстан облысы бойынша филиалы директорының орынбасары Б.Жексенгалиев "Асыл тілге түзу емле қажет" тақырыптарында өз баяндамаларын оқыды. Сонымен қатар бір ортада бас қосқан профессор-ғалымдар тіл мəдениеті, тіл құндылығы жəне білікті тіл мамандарының қажеттілігіне де тоқталып өтті.
«Қазақ жазуын латын әліпбиіне көшіру: әлемдік тәжірибе және ғылыми-әдіснамалық ұстанымдар» секциясының мақсаты – еліміздің және басқа да елдердің, ең алдымен латын графикасына ауысқан түркітілдес елдердің тәжірибелі ғалымдарымен, зерттеушілерімен тәжірибе алмасу, тиімді жолдарын талқылау болды.
Қазіргі заманғы қазақ тіліндегі терминологиялық лексиканың құрылымдық және семантикалық ерекшеліктері, алфавиттің әріптері мен сөйлеу дыбыстары арасындағы қарым-қатынасты талдау, жаңа емле ережелері мен оларды оқыту әдісі, дамыған жаңа алфавиттердің ерекшеліктері сияқты латын әліпбиіне өтудің бірқатар маңызды аспектілеріне назар аударылып, баяндамашылар өздерінің ұсыныс пікірлерімен бөлісті.
«Рухани жаңғыру және қазақ жазуы» баяндамасында «Елбасымыз креативті ойлаудың арқасында 2018 жылдың 19 ақпанында бекіткен қазақ-латын әліпбиінің нұсқасында ілгерілеу бар. Ең алдымен апострофтардан арылған. Оның орынына акут таңбасы қойылған. Бұл нұсқаны қолдап, ендігі жерде мұны енгізудің ұтымды жолдарын қарастырып іске кірісу керек деп есептеймін. Жаңа әліпби тіліміздің гармониясын жаңғыртар деген үміттеміз, бұл рухани жаңғырумен тікелей байланысты» - дейді Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ф.ғ.д, профессор Ж.А.Жақыпов.
Секцияда сонымен қатар, латын әліпбиіне ауысудың өзекті мәселелері: әліпбиді жаңартудың құқықтық және экономикалық аспектілерін талқылады.
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің ф.ғ.д., профессор Г.Сагидолда өзінің «Түркі әлемінің интеграциясы және латын графикасына негізделген жаңа қазақ әліпбиі» баяндамасында «Латын графикасына негізделген қазақ әліпбиі ХХІ ғасырға лайық бірегей де озық үлгі болуы үшін басшылыққа алынатын басты ұстаным – қазақ тілінің төлтума, табиғи заңдылықтарын сақтау болмақ. Мұнда жастардың ұсыныс - пікірлерін ескерудің маңызы зор, себебі латын әліпбиіне негізделген жаңа әліпби бүгінгі жас буынның және олардан тарайтын келер ұрпақ қолданатын қоғамдық - әлеуметтік және рухани - мәдени құрал болары даусыз» - дейді.
Мемлекеттiк тiлдi, оның бай әлеуетiн ашуда және ұлттық сәйкестікті рухани жаңғырту мен нығайтуда күшті фактор ретiнде рөл ойнайды. «Рухани жаңғыру: Ұлттық білім беру жүйесіндегі инновациялық әдістеме» секциясының шеңберінде қазақ жазуын латын әліпбиіне аудару және оның қазақстандық қоғамның рухани жаңаруына әсері, қазақ диаспораларының өздерінің тарихи отандарымен әлеуметтік, мәдени және рухани байланыстарын дамытуда латын жазуының әлеуетін пайдалану мүмкіндігі талқыланды.
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің педагогика кафедра-лабораториясының доценті Айдар Сабиров «Мемлекеттік тіл мәртебесі: міндет, талап, тағылым» атты баяндамасында «Біз республикамызды мекен еткен барлық ұлт өкілдерінің тіліне, рухани құндылықтарына, оның ішінде орыс мәдениетіне де үнемі үлкен құрметпен қарап келдік. Сол құрметіміз жалғаса бермек. Бірақ мемлекет құраушы ұлт ретінде өз халқымызды, ана тілімізбен ұлттық құндылықтарымызды, өз ішімізден шыққан, туған тілі мен рухына мұрнын шүйіре, менсінбей қарайтын өзіміздің шала қазақтарымызбен космополиттерімізден қорғай алмасақ, ұлт болып сақталып қалуымыз қиындау» - деді.
Секция қорытындысы бойынша тіл мамандарды латын қарпіне көшіру жөніндегі комиссияға тарту, диграф мəселесін қайта қарастыру, əріптердің жазба жəне баспа түрін беру сынды ұсыныстар жасақталды жəне секция модераторы баяндамашыларға сертификат табыстады.
ПІКІРЛЕР